نتوان مرد به سختى كه در اينجا زادم

وطن كه آشيانه اصلى آدمى است ، جايگاهى است بس محبوب ، آوارگى از وطن يكى از عذابهاى سخت است كه گاهى تا سر حد عدم امكان تحمل مى‏رسد .

در تفسير و نقد و تحليل مثنوى موضوع وطن مشروحا بررسى شده است . به مجلد پانزدهم كه راهنماى موضوعات است مراجعه نماييد و مبحث مزبور را در مجلدى كه بررسى شده است ، مطالعه فرماييد ، آنچه كه در اين مورد بايستى متذكر شويم ،

[ 171 ]

اينست كه لزوم فرار از عوامل ناهنجار طبيعى همان مقدار ضرورت دارد كه گريز از عوامل مرگ .

كسى كه با امكان مهاجرت از محيط طبيعى كشنده ، در همان محيط ميخكوب مى‏شود ، در حقيقت طومار زندگيش را با دست خويشتن مى‏پيچد .

همچنين رضايت باخلاق پست و نفاق و پيمان‏شكنى‏ها و ساير اوصاف رذيله با امكان رهايى از عوامل محيطى آن ، نوعى خودكشى است كه مى‏توان آن را روح‏كشى اصطلاح كرد .

امير المؤمنين عليه السلام درمان دردى را كه محيط بر آنان تحميل كرده است ،

توضيح مى‏دهد و مى‏فرمايد :

ادامه حيات در چنين محيطى گناه است . در آن محيط كه طبيعت و انسانهايش دست بهم داده مشغول متلاشى كردن روح آدمى مى‏باشند ، تحمل و رضايت معصيت و نافرمانى است . بگذاريد اين محيط را بآن مردمى كه در فكر نجات دادن خويشتن نيستند و فرار كنيد و برويد به محيطى كه شما را در زنجير پستى‏هايش نفشارد

[ 172 ]