ساده لوحان نتايج را پيش از سپرى كردن مقدمات مىخواهند
باغبانى كه در اول بهار سبد را برداشته براى چيدن ميوه سيب كه پس از شش ماه مثلا خواهد رسيد ، بباغ ميرود آگاهىهاى مربوط به سيب و فصل رسيدن آن ، يا او را
[ 115 ]
از راه برميگرداند ، و يا سبد خود را با سيبهاى خيالى پر ميكند ، و يا خنده عقلا او را به بيمارى روانى دچار مىسازد . و اگر تعقل و انديشه خود را در راه اين بيهوده گرايى از دست ندهد جز تأسف براى از دست رفتن نيرو و تلف شدن وقت ميوهاى نخواهد چيد .
قانون علت و معلول و ديگر روابط ميان رويدادها ، براى هر نتيجهاى مقدمه يا مقدماتى را ضرورى ساخته است . توقع معلول بدون علت ، توقع مختل شدن قوانين هستى را در بردارد .
شتابزدگى آدمى در رسيدن به نتايج و هدفها باضافه اينكه وصول به آنها را امكان پذير نمىسازد ، اغلب موجبات نوميدى و سستى و خطاهاى ديگرى را در سنجش و ارزيابى پديدهها و واقعيات فراهم مىآورد .
گاهى بعضى از معلولها و نتايج با سرعتى بيشتر از حدّ معمولى به وجود مىآيد ، سادهلوحان گمان مىبرند هر معلول و نتيجهاى داراى انعطافى است كه مىتوان آن را از حلقههاى زنجيرى علل و مقدمات بريده در موقعيت دلخواه قرار داد اينان نمىدانند كه نسبيت موضعگيرى انسانها در مقابل علل و معلولات و همچنين امكان وجود عللى كه مخفيانه در سرعت بوجود آمدن معلولات و نتايج از طرف ديگر ، مؤثر مىباشند ، استثنايى در قانون عليت وارد نمىسازد .
امّا تطبيق جمله فوق به موقعيت امير المؤمنين عليه السلام ، كاملا روشن است ،
زيرا خوش بينى مردم بيكديگر ، از يكطرف و شايع ساختن رضايت امير المؤمنين عليه السلام به جريانات پس از وفات پيامبر كه تا اواخر خلافت عثمان ادامه داشت ،
از طرف ديگر ، مردم را از آمادگى پذيرش حكومت آن حضرت محروم ساخته بود .
بهمين جهت بوده است كه اقدام او به گرفتن حكومت ، مانند چيدن ميوه نارس و كاشتن در زمين ديگران بوده است ، زيرا تنها خطاهاى آشكار دوران عثمان بود كه نياز قطعى مردم را به زمامدارى امير المؤمنين عليه السلام آشكار ساخت .
گسترش رفتار و انديشه گذشتگان در فضاى اجتماع درباره حكومت ، همان زمين ديگرى بود كه دانههاى حكومت على ( ع ) نمىتوانست در آن پاشيده شود و نمو كند .
[ 116 ]
7 ، 8 فان اقل يقولوا حرص على الملك و ان اسكت يقولوا جزع من الموت ( اگر سخنى در حقيقت زمامدارى بگويم ، به حرص و طمع رياست متهمم خواهند ساخت و اگر سكوت كنم ، خواهند گفت ، على از مرگ مىترسد ) .
