عدالت در شئون انسانى كه با اراده به وجود مىآيد
1 رفتار مطابق قوانين طبيعت حيات . بدانجهت كه حيات آدمى احتياج به آماده كردن عوامل ادامه آن دارد ، كوشش براى بدست آوردن آن عوامل ، عدالت است ، زيرا رفتار مطابق قانون است و مسامحه و بىتفاوتى درباره آن عوامل ، ستم است ، زيرا انحراف از قانون و رفتار خلاف آن مىباشد .
2 مهمترين خاصيت حيات و سازندهترين نيروهاى آن ، عبارت است از آگاهى به حيات ، فرد يا جامعهاى كه آگاهى به زندگى خود دارد ، عمل به قانون آن مىنمايد ، اين فرد يا جامعه در برابر آن قانون عادل است .
و بالعكس ، كسى كه در عوامل ضد آگاهى به حيات غوطهور است ، يا با بى تفاوتى درباره آن حركت مىنمايد ، از قانون منحرف و ستمگار است .
3 طبيعت آدمى داراى احساسات و عواطف متنوعى مىباشد . اين پديدهها با نظر به انگيزهها و نتايج و ماهيتى كه دارند ، مشمول قوانين معينى هستند ، تخلف از آن قوانين ، ستم ، و رفتار مطابق آنها عدالت است .
4 وجدان و جاذبههاى اخلاق با نظر به ابعادى كه دارند ، پيرو قوانين ثابتى هستند ، رفتار مطابق آنها عدالت و انحراف از آنها ، يا بىتفاوتى در برابر آنها ستم و ستمگارى مىباشد .
5 زندگى اجتماعى انسانها داراى قوانين و مقرراتى است كه براى امكان پذير بودن آن زندگى و بهبود آن ، وضع شدهاند ، رفتار مطابق آن قوانين عدالت و تخلف از آنها يا بىتفاوتى در برابر آنها ظلم است .
6 عوامل تكامل و ترقى كه در درون آدميان مانند هستههايى كاشته شده است ،
توجه به آنها و كوشش براى به فعليت رسانيدن و بارور ساختن آنها كه قانون تعيين شده آن هستههاى بنيادين است ، عدالت و رفتار بر ضد آن يا ناديده گرفتنش ظلم و جور مىباشد .
اين نوع از عدالت ( عدالت در شئون انسانى كه با اراده به وجود ميآيد ) ،
[ 181 ]
آن حقيقت عالى انسانى است كه بايستى بهر وسيلهاى كه ممكن است آنرا بدست آورد .
