2 آزادى اساسىترين عنصر پيمان مقدس
با دقت در تعريف فوق كه براى بيعت ( پيمان مقدس ) متذكر شديم ، بخوبى روشن مىگردد كه بيعت كننده با آزادى و اختيار كامل سرنوشت حيات مادى و معنوى خود را به دست رهبر ميسپارد . كمترين اكراه و اجبارى اگر چه در شكل به ظاهر آزادىنما باشد ، ضدّ حقيقت بيعت است . با بيان روشنتر مىگوئيم : انگيزه و هدف اصلى بيعت در اسلام ، عبارت است از شكوفان ساختن استعدادهاى وجود و تعيين مسير حيات رو به هدف اعلاى هستى كه عبارت است از ورود به جاذبيت شعاع نور الهى . و چنين انگيزه و هدفى هرگز با اكراه و اجبار سازگار نمىباشد .
در قرآن مجيد به الهى بودن اين پيمان تصريح شده است :
اِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ اِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ 1 .
( آنانكه با تو بيعت مىكنند ، در حقيقت با خدا بيعت مىنمايند ) .
اين پيمان مقدس ، پيمانى است كه آدمى با شخصيت بلند گراى خود مىبندد .
در واقع تعهد كننده مىخواهد براى تكاپو در گذرگاه كمال با منبع كمال و محرك اصلى آن پيمان ببندد . اين همان ايده آل اعلاى كمال گرايى است كه كانت وصول بشر را به آن آرزو مىكرد و مىگفت :
اگر بشر براى خود مىپذيرفت كه موجود برين كه همه كمالات اعلا را دارا است ، اعتلاى او را مىخواهد و او بايستى به وسيله تربيت صحيح به آن موجود برين نزديك شود ، در آنموقع مىفهميديم كه سطح ترقى و اعتلاى انسانى بكجا مىرسد . آزادى در بستن اين پيمان حياتى درباره خود پيامبر اكرم اسلام از روى منابع معتبر اسلامى ثابت شده است .
ديگر از اين آزادى و اختيار مقدس ( نه توجيه شده معمولى ) تا آغاز رهبرى
-----------
( 1 ) الفتح آيه 10 .
[ 20 ]
و زمامدارى امير المؤمنين عليه السلام اثرى ديده نمىشود .
چنانكه در مباحث مجلد دوم ملاحظه نموديم ، بيعت با امير المؤمنين عليه السلام در حدّ اعلاى آزادى و اختيارى كه تاريخ جز درباره بيعت با خود پيامبر نشان نميدهد ،
صورت گرفته است . حتى يك روايت ضعيف هم وجود ندارد كه اثبات كند امير المؤمنين فرد يا گروهى را به بيعت با خويشتن مجبور كرده باشد . بهمين جهت بود كه آن حضرت بعضى از اشخاص معلوم الحال را كه از بيعت با او تخلف كرده بودند ، كمترين تعقيب ننموده حتى اندك آسيبى به حقوق فردى و اجتماعى آنان وارد نياورد .
