از جهم بن صفوان گرفتند و در مورد كفر و يا ايمان فاسق عقيده منزله بينالمنزلتين را اختراع كردند و به بحث وچون و چرا در برخی مسائل ديگرپرداختند و به اين ترتيب كلام اسلامی پايه گذاری شد . آری اين است نوع تفسير و توجيه پيدايش بحثهای عقلی دينی اسلامی از نظرمستشرقان و اسلامشناسان غربی و شرقی . اين گروه ، عمدا يا سهوا بحثهای استدلالی و عقلی عميقی را كه اولين باروسيله اميرالمؤمنين علی عليهالسلام طرح شده فراموش میكنند . حقيقت اين است كه طرح بحثهای عقلی عميق در معارف اسلامی اولين باروسيله علی عليهالسلام در خطب و دعوات و مذاكرات آن حضرت مطرح شد . اوبود كه اولين بار درباره ذات و صفات باری و درباره حدوث و قدوم ،بساطت و تركب ، وحدت و كثرت و غير اينها بحثهای عميقی را طرح كرد كهدر نهج البلاغه و روايات مستند شيعه مذكور است . آن بحثها رنگ و بوی وروحی دارد كه با روشهای كلامی معتزلی و اشعری و حتی كلامهای برخی علمایشيعی كه تحت تأثير كلامهای عصر خود بودهاند كلاملا متفاوت است .ما در كتاب " سيری در نهج البلاغه " و همچنين در مقدمه جلد پنجم ةاصول فلسفه و روش رئاليسم " در اين باره بحث كردهايم .مورخان اهل تسنن اعتراف دارند كه عقل شيعی از قديم الايام عقلی فلسفیبوده است ، يعنی طرز تفكر شيعی از قديم ، استدلالی و تعقلی بوده است .تعقل و تفكر شيعی نه تنها با تفكر حنبلی كه از |