به شمار می‏رود ، همچنانكه جزء مشخصات اعتقادی معتزله نيز هست .
پنج اصل نامبرده خطوط اساسی مكتب كلامی معتزله را تشكيل می‏دهد و الا
همچنانكه گفته شد ، معتقدات خاص معتزله منحصر به اين پنج اصل نيست ،
معتزله در بسياری از مسائل الهيات ، طبيعيات ، اجتماعيات و انسانيات‏
، عقايد خاصه آورده‏اند كه اكنون مجال ذكر آنها نيست .

توحيد

بحث خود را از توحيد آغاز می‏كنيم : توحيد مراتب و اقسام دارد : توحيد
ذاتی ، توحيد صفاتی ، توحيد افعالی ، توحيد در عبادت .
توحيد ذاتی ، يعنی اينكه ذات پروردگار يگانه است ، مثل و مانند ندارد
، ماسوا همه مخلوق او است و دون درجه و مرتبه او در كمال ، بلكه قابل‏
نسبت به او نيست ، آيه كريمه " « ليس كمثله شی‏ء »ة و يا آيه : « و
لم يكن له كفوا احد »مبين توحيد ذاتی است .
توحيد صفاتی ، يعنی صفات خداوند از قبيل علم ، قدرت ، حيات ، اراده‏
، ادراك ، سميعيت ، بصيريت ، حقايقی غير از ذات پروردگار نيستند ،
عين ذات پروردگارند ، به اين معنی كه ذات پروردگار به نحوی است كه همه‏
اين صفات بر او صدق می‏كند و يا ( به قولی ) به نحوی است كه آثار اين‏
صفات بر او مترتب است .
توحيد افعالی ، يعنی نه تنها همه ذاتها ، بلكه همه كارها ( حتی كارهای‏
انسان ) به مشيت و اراده خداوند است و به نحوی خواسته ذات مقدس او
است .

33