نظريه كانت

معروفترين نظريات اخلاقی جديد ، در دو قرن اخير ، نظريه كانت است .
كانت در صدد تميز فعل اخلاقی از فعل غير اخلاقی بر می‏آيد و به اين نتيجه‏
می‏رسد كه فعل انسان گاهی از روی اضطرار و ناگزيری است . مثلا كسی كه‏
مواجه با دزد خطرناك شده است مجبور است كه پول خود را بدهد و اگر ندهد
مجبور است عواقب خطرناك آن را تحمل نمايد . اينگونه رفتار آزادانه‏
نيست .
رفتاری كه آزادانه و از روی اختيار باشد دو گونه است : يا ناشی از يك‏
تمايل است و يا ناشی از احساس وظيفه و تكليف است . اگر از يكی از
تمايلات ناشی شده باشد ، آن كار اخلاقی نيست ، ولی اگر از احساس تكليف‏
ناشی شده باشد ، اخلاقی است .
پس فعل انسان ، ماهيت اخلاقی و يا غير اخلاقی بودن خود را از انگيزه‏اش‏
كسب می‏كند ، يعنی اگر اراده‏اش از انگيزه احساس تكليف منبعث شده باشد
، فعلش ماهيت اخلاقی دارد ، و اگر نه ، نه . اخلاقی بودن يك كار ،
هنگامی است كه " تمايل " هيچ دخالتی نداشته باشد ، بلكه جلوی تمايل‏
گرفته شود .
كانت می‏گويد :
" هيچ چيز را در دنيا و حتی خارج از آن نمی‏توان تصور كرد كه بتوان آن‏
را بدون قيد و شرط نيك ناميد مگر خواست و اراده نيك را " .
مقصود كانت از اراده نيك ، اراده منبعث از احساس تكليف است .

223