نتيجه دوم در آيات قرآنى تاكيد شديدى روى شناخت عوامل سقوط تمدنها و اجتماعات شده است .
( آيه شماره 1 و 5 و الاعراف آيه 86 و الحج آيه 44 و 45 و 46 ) عوامل اساسى سقوط تمدن و جوامع در آيات قرآنى تكذيب حقايق و اعراض از دعوت پيامبران به رشد و كمال و افساد در روى زمين و خودكامگى در استهلاك موارد اقتصادى و استكبار و ستمكارى معرفى شده است . بررسى و تحقيق همه جانبه در سرگذشت تمدنها بخوبى اين معنى را اثبات ميكند و در يكى از آيات قرآنى چنين آمده است :
اِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتىّ يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ 1 ( خداوند وضع هيچ قومى را دگرگون نميسازد مگر اينكه آنان در وضع موجوديت خود تغييرى بدهند . ) اينست قانون كلى تحولات كه بضميمه وَ اَمَّا ما يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِى الْأَرْضِ 2 ( و اما آنچه كه براى مردم سودمند است در روى زمين پايدار ميماند ) عامل اصلى تحولات تاريخى را بيان ميكند .
-----------
( 1 ) الرعد آيه 11 .
-----------
( 2 ) الرعد آيه 17 .
[ 102 ]
