مباحث مربوط به جهان بينى
1 جهان هستى براى شناخت و به فعليت رسانيدن ابعاد سازنده آدمى آماده است . مسلما آياتى كه در قرآن مجيد توصيه و دستور اكيد براى شناخت
[ 75 ]
همه سطوح آن و براى به فعاليت رسانيدن ابعاد سازنده آدمى وارد شده است ،
متجاوز از سيصد آيه است . سيصد آيه در قرآن مورد مطالعه و قرائت و تفسير فراوان در گذرگاه قرون و اعصار بوده است . متأسفانه اين مطلب كه پىگيرى جدى و دويدن به متن كارگاه خلقت و شناخت آن ، براى پيشبرد رشد مادى و معنوى انسانها مطلوب اصلى خداونديست ، تحت الشعاع اشباع حالات روانى زودگذر و تحقيقات حرفهاى قرار گرفته و نتوانسته است وظيفه خود را درست انجام بدهد . چه اسفناك است اين سيره نامطلوب كه ما از آن سيصد آيه اين نتيجه را بگيريم كه : « بايد در زير درخت خلقت نشست و به سير و سياحت در شاخ و برگ زيبا و با طراوت آن پرداخت و كارى با اين حقيقت نبايد داشت كه حتى خود اشتياق به سير و سياحت در درخت پر شاخ و برك خلقت و لذت بردن از آن نيز يكى از محصولات همين درخت پرشكوه است . اين يك كار خردمندانه نيست كه آنهمه استعدادها و نيروهاى سازنده خود را در راه رسيدن به لذت تماشاى خوشايند محدود و فرسوده بسازيم و آنها را تدريجا از بين ببريم انسان گاهى در شگفتى فوق العاده فرو ميرود ، وقتى كه مىفهمد :
اين تقاضاهاى كار از بهر آن
شد موكل تا شود سرعت عيان
مولوى با اينحال از شدنهاى ضرورى « حيات معقول » به لذت تماشا قناعت مينمايد آيا اين قناعت محقرانه نوعى استعدادكشى كه عبارت ديگرى از خودكشى است ، نميباشد ؟ بهر حال ، ما ميخواستيم آيات مربوط به اين مبحث را مشروحا مطرح نمائيم ، ولى ديديم كه بايد براى اين كار يك مجلد مستقل تأليف شود ، لذا از آوردن آنهمه آيات در اين مبحث خوددارى نموديم .
اين نكته را هم در نظر بگيريم كه آياتى فراوان در قرآن مجيد وجود دارد كه خداوند كار خود را در جهان هستى و نظم و قانونى كه در آن حكمفرما نموده است ، در آن آيات بيان ميكند ، ولى درباره ذات خود و اسرار پشت پرده
[ 76 ]
هستى مطلبى را نميگويد ، اين بيان براى آنست كه انسانها بايد كارى را كه من كردهام درك كنند و بررسى نمايند . ما در اين مبحث نمونهاى از دو گروه آيات مربوط را ميآوريم نمونه گروه يكم دستور خداوندى شناخت و بررسى عالم طبيعت :
1 اِنَّ فى خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ لَآياتٍ لِأُولىِ الْأَلْبابِ 1 ( قطعا در آفرينش آسمانها و زمين و توالى شب و روز ، آياتى است براى خردمندان ) .
2 اَفَلَمْ يَرَوْا اِلى ما بَيْنَ اَيْديهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ 2 ( آيا نديدهايد « نظرى نينداختهاند » به آنچه كه از آسمان و زمين در پيش رو و پشت سرشان بجريان افتاده است ) .
3 اَفَلَمْ يَنْظُرُوا اِلَى السَّماءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْناها . . . 3 ( آيا اين مردم به آسمان بالاى سرشان ننگريستهاند كه ما آنرا چگونه ساختهايم ) . نمونه گروه دوم 4 قُلْ اَئِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ بِالَّذى خَلَقَ الْأَرْضَ فى يَوْمَيْنِ وَ تَجْعَلُونَ لَهُ اَنْداداً ذلِكَ رَبُّ الْعالَمينَ . وَ جَعَلَ فيها رَواسِىَ مِنْ فَوْقِها وَ بارَكَ فيها وَ قَدَّرَ فيها اَقْواتَها فى اَرْبَعَةِ اَيَّامٍ سَواءً لِلسَّائِلينَ . ثُمَّ اسْتَوى اِلَى السَّماءِ وَ هِىَ دُخانٌ فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً اَوْ كَرْهاً قالَتا اَتَيْنا طائِعينَ . فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فى يَوْمَيْنِ وَ اَوْحى فى كُلِّ سَماءٍ اَمْرَها وَ زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِمَصابيحَ وَ حِفْظاً ذلِكَ تَقديرُ الْعَزيزِ الْعَليمِ 4 ( بآنان بگو آيا شما بآن خداوند كفر ميورزيد كه زمين را در دو روز آفريد و شما بآن خدا كه پرورنده عالميان است ، شركائى قرار ميدهيد . خداوند در روى زمين كوههائى قرار داد و زمين
-----------
( 1 ) البقره آيه 164 .
-----------
( 2 ) سباء آيه 9 .
-----------
( 3 ) ق آيه 6 .
-----------
( 4 ) فصلت آيه 9 تا 12 .
[ 77 ]
را بركت داد و توشههاى زندگى را در چهار دوره مقدر نمود ، اينست پاسخ واحد به سئوال كنندگان از سرگذشت زمين سپس اراده كرد آسمان را در حاليكه دودى بود ، آنگاه بآسمان و زمين فرمود : با اختيار يا اكراه بجريان مقدر خود بيفتند ، آسمان و زمين گفتند : ما با اختيار امر ترا اطاعت ميكنيم . آنگاه آسمانهاى هفتگانه را در دو دوره ساخته و براى هر آسمانى دستور مناسب آنرا صادر كرده و ما آسمان اولى را با چراغهائى آراستيم كه در عين حال از اختلال نظم مقدر جلوگيرى ميكنند . آنست ( اينست ) تقدير خداوند عزيز و دانا درباره زمين و آسمانها ) .
