نسبيت شناختها
در آيات قرآنى شش مطلب ديده ميشود كه دليل نسبيت شناختها ميباشند :
مطلب يكم : آياتى است كه محدوديت علم انسانى را اثبات ميكند .
از آنجمله :
1 فَتَعالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرآنِ مِنْ قَبْلِ اَنْ يُقْضى اِلَيْكَ وَحْيُهُ وَ قُلْ رَبِّ زِدْنى عِلْماً 1 ( بزرگ است خداوند ملك و حق و ماداميكه وحى قرآن براى تو تمام نشده است ، در ابلاغ آن شتابزده مباش و بگو : اى پروردگار من ، بر علم من بيفزا ) .
2 وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ اَمْرِ رَبّى وَ ما اُوتيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ اِلاَّ قَليلاً 2 ( و از تو درباره روح مىپرسند ، بآنان بگو روح از امر پروردگار من است و از علم جز اندكى بشما داده نشده است .
3 اِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَ يَعْلَمُ ما فىِ الْأَرْحامِ وَ ما تَدْرى نَفْسٌ ماذا تَكْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرى نَفْسٌ بِأَىِّ اَرْضٍ تَمُوتُ اِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ 3 ( علم روز قيامت در نزد خداست و اوست كه باران را ميفرستد و آنچه را كه در ارحام مادران است ميداند و هيچ كسى نميداند كه فردا چه خواهد
-----------
( 1 ) طه آيه 114 .
-----------
( 2 ) الاسراء آيه 85 .
-----------
( 3 ) لقمان آيه 34 .
[ 83 ]
اندوخت و هيچ كسى نميداند كه در كجا خواهد مرد ، خداوند دانا و آگاه است ) .
مطلب دوم وجود مجهولات در قلمرو ارتباط بشرى با جهان خارجى اين مطلب هم در آياتى از قرآن آمده است از آنجمله :
4 سُبْحانَ الَّذى خَلَقَ الْأَزْواجَ كُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَ مِنْ اَنْفُسِهِمْ وَ مِمَّا لا يَعْلَمُونَ 1 پاكيزه پروردگارى كه همه جفت جفتها را از روئيدنيهاى زمين و از نفوس خود انسانها آفريد ، و آفريد چيزهائى را كه آنان نميدانند ) 5 يَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ هُمْ عَنِ الْأخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ 2 ( آنان پديدهاى از زندگى دنيوى را ميدانند و از پشت پرده و آخرت غفلت ميورزند ) .
مطلب سوم نسبيت ارتباط انسانها با رويدادها و حوادث هستى كه منشأ نسبى درك زمان مىباشد . آياتى متعدد درباره اين مطلب در قرآن آمده است . از آنجمله :
6 يَوْم يَدْعُوكُمْ فَتَسْتَجيبُونَ بِحَمْدِهِ وَ تَظُنُّونَ اِنْ لَبِثْتُمْ اِلاَّ قَليلاً 3 ( روزى كه خدا شما را ميخواند و شما براى سپاس او را اجابت ميكنيد و گمان ميكنيد كه در زندگى دنيوى جز اندكى توقف نكردهايد ) 7 وَ كَذلِكَ بَعَثْناهُمْ لِيَتَسائَلُوا بَيْنَهُمْ قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قالُوا لَبِثْنا يَوْماً اَوْ بَعْضَ يَوْمٍ 4 ( و بدينسان آنانرا برانگيختيم تا ميان خود جستجو و پرسش نمايند ، يكى از آنها پرسيد چقدر توقف كرديد ، گفتند يكروز يا مقدارى از روز ) .
8 يَتَخافَتُونَ بَيْنَهُمْ اِنْ لَبِثْتُمْ اِلاَّ عَشْراً 5 ( در ميان خود آهسته بگفتگو پرداخته و گفتند : توقف نكرديد مگر ده روز ) .
9 قالُوا لَبِثْنا يَوْماً اَوْ بَعْضَ يَوْمٍ فَاسْئَلِ الْعادّينَ 6 ( گفتند : يكروز يا
-----------
( 1 ) يس آيه 36 .
-----------
( 2 ) الروم آيه 7 .
-----------
( 3 ) الاسراء آيه 52 .
-----------
( 4 ) الكهف آيه 19 .
-----------
( 5 ) طه آيه 103 .
-----------
( 6 ) المؤمنون آيه 113 .
[ 84 ]
مقدارى از روز را توقف كرديم ، از شمارندگان بپرس ) .
10 وَ يَوْمَ تَقوُمُ السَّاعَةُ يُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ ما لَبِثُوا غَيْرَ ساعَةٍ 1 ( و روزى كه قيامت برپا مىشود ، گنهكاران قسم ميخورند كه در دنيا توقف نداشتند مگر يكساعت ) .
11 كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَها لَمْ يَلْبَثُوا اِلاَّ عَشِيَّةً اَوْ ضُحيها 2 ( گويى روزى كه آنان عرصات محشر را مىبينند ، در اين دنيا توقف نكردند مگر يك شامگاهى و يا روزش را ) .
12 وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ كَأَنْ لَمْ يَلْبِثُوا اِلاَّ ساعَةً مِنَ النَّهارِ 3 ( و روزى كه آنانرا محشور مىنمائيم گوئى در دنيا توقفى نكردهاند مگر ساعتى از روز را ) .
مطلب چهارم محدوديت كار حواس ، البته مقدارى از آيات مربوط به اين مطلب را در بحث گذشته ( شناخت محصولى از شيئى براى ما ) آوردهايم .
بعضى از آيات ديگر كه مربوط به مطلب چهارم مىباشد بقرار زير است :
13 اَلَّذى خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً ما تَرى فى خَلْقِ الرَّحْمنِ مِنْ تَفاوُتِ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرى مِنْ فُطُورٍ . ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ اِلَيْكَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسيرٌ 4 ( آن خداوندى كه هفت آسمان را روى هم [ يا شبيه بهم ] آفريد . در اين خلقت خداوندى تفاوتى ( خللى در نظم ) نمىبينى ،
بار ديگر ديدگانت را باين خلقت متوجه بساز ، آيا اختلال و سستى در آن مىبينى .
سپس ديدگانت را مكررا باين خلقت متوجه بساز ، ديدگانت از ناتوانى رويهم گذاشته شده و در حاليكه عاجز شده است به سوى خودت برميگردد ) .
مطلب پنجم شناختهائى كه گسترده به آينده است . بعضى از آيات قرآنى اين نوع شناختها را گوشزد ميكند . از آنجمله :
-----------
( 1 ) الروم آيه 55 .
-----------
( 2 ) النازعات آيه 46 .
-----------
( 3 ) يونس آيه 65 .
-----------
( 4 ) الملك آيه 4 .
[ 85 ]
14 لِكُلِّ نَبَاءٍ مُسْتَقَرٌّ وَ سَوْفَ تَعْلَمُونَ 1 ( براى هر خبر [ و حادثهاى ] قرار گاهى است و بزودى آنرا خواهيد دانست ) .
15 وَ الْخَيْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَميرَ لِتَرْكَبُوها وَ زينَةٍ وَ يَخْلُقُ ما لا تَعْلَمُونَ 2 مطلب ششم تماس با واقعيات محض در آغاز ابديت كه دستگاه طبيعت و وسائل محدود كننده درك و ارتباط با واقعيات دگرگون ميشود . آياتى در باره اين مطلب در قرآن آمده است . از آنجمله :
16 فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطائَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَديدٌ 3 ( پرده را از مقابل چشمان تو كنار زديم ، پس امروز ديدگانت تيزبين گشت ) .
17 يَوْمَئِذٍ يُوَفّيهُمُ اللَّهُ دينَهُمُ الْحَقُّ وَ يَعْلَمُونَ اَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبينُ 4 در ( اين روز ( روز قيامت كه پردههاى محدوديت شناختها بركنار زده ميشود ) خداوند واقعيت دين حق آنانرا بآنان نشان ميدهد و ايفاء ميكند و در آنروز مىفهمند كه خداوند است كه حق و آشكار است ) .
18 يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ اَشْتاتاً لِيُرَوْا اَعْمالَهُمْ . فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ 5 ( در اين روز ( روز قيامت ) مردم بطور پراكنده ( هر يك بطور منفرد ) بيرون ميآيند تا اعمال خود را ببينند ،
پس هر كس كه بمقدار ذرهاى خير عمل كرده باشد ، خواهد ديد و هر كس كه بمقدار ذرهاى شر عمل كرده باشد خواهد ديد ) .
19 كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ . ثُمَّ كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقينِ . لَتَرَوُّنَ الْجَحيمَ . ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَيْنَ الْيَقينِ . ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ 6 ( نه هرگز [ كردارهاى شما محو نخواهد گشت بلكه ] بزودى خواهيد دانست
-----------
( 1 ) الانعام آيه 67 .
-----------
( 2 ) النحل آيه 8 .
-----------
( 3 ) ق آيه 22 .
-----------
( 4 ) النور آيه 25 .
-----------
( 5 ) الزلزال آيه 6 تا 8
-----------
( 6 ) التكاثر آيه 3 تا 7 .
[ 86 ]
سپس قطعا خواهيد دانست . [ گمان خلاف نكنيد با علم يقين خواهيد دانست ،
قطعا [ در نتايج اعمالتان ] دوزخ را خواهيد ديد سپس با عين اليقين خواهيد ديد . سپس در اين روز از نعمتهاى خداوندى كه [ در دنيا نصيبتان شده بود ] مسئول قرار خواهيد گرفت ) .
