شناخت ناشى از هدايت الهى
[ 5 ]
معمولا هدايت را بر دو نوع تكوينى و تشريعى تقسيم ميكنند . هدايت تكوينى عبارتست از بجريان انداختن اجزاء و روابط تكوينى طبيعت و انسان ،
در مجراى قانونى خود ، اين هدايت را نظم دقيق حاكم بر آندو قلمرو اثبات مينمايد ،
اين تفسير براى هدايت تكوينى در مواردى از آيات قرآنى آمده است . از آنجمله در سوره « طه آيه 49 و 50 در سئوال فرعون از حضرت موسى ( ع ) چنين است :
قالَ فَمَنْ رَبُّكُما يا مُوسى . قالَ رَبُّنَا الَّذى اَعْطى كُلَّ شَيْئىٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى ( فرعون گفت : اى موسى ، پروردگار شما كيست ؟ موسى گفت : پروردگار ما آن خداوند است كه خلقت هر چيزى را عطا فرمود و سپس آنرا هدايت فرمود ) .
هدايت تشريعى عبارتست از آن دستورات خداوندى كه انسانها با پيروى از آنها ، ميتوانند به رشد و كمال خود برسند . در آيات قرآنى هر دو نوع هدايت از طرف خداوندى مطرح شده است :
1 ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ . هُدىً لِلْمُتَّقينَ 1 ( آن كتاب آسمانى است كه ترديدى در آن نيست و وسيله هدايت است براى مردمى كه تقوى بورزند ) .
2 قُلْ اِنَّ هُدىَ اللَّهِ هُوَ الْهُدى 2 ( به آنان بگو : هدايت واقعى فقط هدايت خداونديست ) .
3 وَ بَشِّرِ الْصَّابِرينَ الَّذينَ اِذا اَصابَتْهُمْ مُصيبَةٌ قالُوا اِنَّا لِلَّهِ وَ اِنَّا اِلَيْهِ راجِعُونَ . اوُلئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ اُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ 3 ( و بردباران را بشارت بده ، آنان كسانى هستند كه هنگاميكه مصيبتى بر آنان
-----------
( 1 ) البقرة آيه 2 .
-----------
( 2 ) البقره آيه 120 و الانعام آيه 71 .
-----------
( 3 ) البقره آيه 156 و 157 .
[ 6 ]
برسد ، ميگويند : ما از آن خدائيم و بسوى او برميگرديم .
آنان هستند كه شايسته درودهائى از پروردگارشان ميباشند و آنان هستند كه هدايت يافتگانند ) .
4 ربنا لا تزغ قلوبنا بعد اذ هديتنا و هب لنا من لدنك رحمة انك انت الوهاب 1 ( اى پروردگار ما ، دلهاى ما را پس از آنكه هدايت فرمودى در لغزش مينداز ، و از بارگاهت رحمتى بر ما عنايت فرما ، توئى خداوند بخشاينده عظيم ) .
5 و لهديناهم صراطاً مستقيما 2 ( اگر آنان بدستور ما عمل ميكردند ،
قطعا آنان را به صراط مستقيم هدايت ميكرديم ) .
6 اِنَّ الَّذينَ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَ لا لِيَهْدِيَهُمْ سَبيلاً 3 ( آنانكه ايمان آوردند ، سپس كفر ورزيدند و سپس ايمان آوردند و باز كفر ورزيدند چنان نيست كه خداوند آنانرا ببخشايد و آنانرا براه راست هدايت نمايد ) .
7 فاما الذين آمنوا بااللَّه و اعتصموا به فسيدخلهم فى رحمة منه و فضل و يهديهم اليه صراطا مستقيما 4 ( اما كسانيكه بخداوند ايمان آوردند و به [ مشيت او ] چنگ زدند ، خداوند بزودى آنان را در رحمت و امتيازى از خود غوطهور ميسازد و آنان را در صراط مستقيم بسوى خود هدايت ميكند ) .
8 يهدى به اللَّه من اتبع رضوانه سبل السلام و يخرجهم من الظلمات اِلَى النُّورِ بِأِذْنِهِ وَ يَهْديهِمْ اِلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ 5 ( خداوند بوسيله اين كتاب كسانيرا كه رضايت او را پيروى ميكنند براههاى صلح و صفا و آرامش بسوى خود
-----------
( 1 ) آل عمران آيه 8 .
-----------
( 2 ) النساء آيه 68 .
-----------
( 3 ) النساء آيه 137 .
-----------
( 4 ) النساء آيه 175 .
-----------
( 5 ) المائده آيه 16 .
[ 7 ]
هدايت ميكند و آنان را از ظلمات بيرون ميآورد و به نور وارد ميسازد و آنانرا به صراط مستقيم هدايت ميكند ) .
9 انا انزلنا التَّوْراتَ فيها هدى و نور يحكم بها النبيون الذين اسلموا للذين هادوا و الربانيون و الاحبار . . . و كانوا عليه شهداء . . . 1 ( ما تورات را فرستاديم ، در آن تورات هدايت و نورى بود كه پيامبرانى كه اسلام آورده بودند ، بوسيله آن به مردم ربانى و روحانيون حكم ميكردند و آنان بر آن هدايت و نور شاهد بودند ) .
10 و قفينا على آثارهم بعيسى بن مريم مصدقاً لما بين يديه من التورات و آتيناه الانجيل فيه هدى و نور 2 ( و بدنبال آثار آن پيامبران عيسى بن مريم را آورديم كه تورات نازل شده در برابر چشمانش را تصديق ميكرد و انجيل را كه در آن هدايت و نور بود به او داديم ) .
11 ان اللَّه لا يهدى القوم الكافرين 3 ( خداوند مردم كافر را هدايت نميكند ) اين مضمون كه خداوند مردم كافر را هدايت نميكند در پيش از 10 مورد در قرآن وارد شده است .
12 يا ايها الذين آمنوا عليكم انفسكم لا يضركم من ضل اذا اهتديتم اِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُم جَميعاً فَيُنَبِّئُكُم بِما كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ 4 ( اى كسانيكه ايمان آوردهايد ، شما درباره اصلاح خود بينديشيد و خود را اصلاح كنيد . وقتى كه شما هدايت شويد گمراهى گمراهان ضررى بر شما وارد نميآورد . بازگشت همه شما بسوى خدا است . و شما را بآنچه كه انجام دادهايد ، خبر خواهد داد ) .
13 قل من انزل الكتاب الذى جاء به موسى نوراً و هدى للناس
-----------
( 1 ) المائدة آيه 44 .
-----------
( 2 ) المائده آيه 46 .
-----------
( 3 ) المائده آيه 67 .
-----------
( 4 ) المائده آيه 105 .
[ 8 ]
تَجْعَلوُنَهُ قَراطيسَ تُبْدُونَها وَ تُخْفُونَ كَثيراً وَ عُلِّمْتُمْ ما لَمْ تَعْلَمُوا اَنْتُمْ وَ لا آباؤُكُمْ قُلِ اللَّه ثُمَّ ذَرْهُم فى خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ 1 ( به آنان بگو كيست نازل كننده كتابى كه موسى آنرا آورده است ، كتابى كه براى مردم نور و هدايت است و شما آنرا در قطعههائى از كاغذ قرار داده بعضى از آنها را آشكار و اكثر آنرا مخفى ميداريد و براى شما چيزهائى تعليم داده شد كه نه شما ميدانستيد و نه پدرانتان .
تو اى پيامبر بگو اللّه سپس آن تبهكاران را بحال خود بگذار تا در تمايلات حيوانى خود كه فرو رفتهاند ، بازى كنند ) .
14 قُلْ فَلِلّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ فَلَوْ شاءَ لَهَديكُمْ اَجْمَعينَ 2 ( بآنان بگو :
حجت كامل و رسا از آن خداست ، اگر او ميخواست همه شما را هدايت ميكرد ) .
15 وَ اِنْ تَدْعُوهُمْ اِلَى الْهُدى لا يَتَّبِعُوُكُمْ سَواءٌ عَلَيْكُمْ اَدَعَوْتُمُوهُمْ اَمْ اَنْتُمْ صامِتُونَ 3 ( و اگر آنانرا به هدايت دعوت كنيد ، از شما پيروى نخواهند كرد ، براى شما مساويست كه آنانرا به هدايت دعوت كنيد يا ساكت باشيد ) .
16 وَ اللَّهُ لا يَهْدِى الْقَوْمَ الظَّالِمينَ 4 ( و خداوند ستمكاران را هدايت نميكند ) .
اين مطلب كه خداوند ستمكاران را هدايت نميكند در موارد زير از قرآن نيز آمده است : البقره 258 و آل عمران 86 و المائده 51 و الانعام 144 و التوبه 19 و 109 و القصص 50 و الاحقاف 10 و الصف 7 و الجمعه 5 .
17 اَ فَمَنْ يَهْدى اِلَى الْحَقِّ اَحَقُّ اَنْ يُتَّبَعَ اَمَّنْ لا يَهْدِىّ إِلاَّ انْ يُهْدى فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ 5 ( آيا كسيكه مردم را هدايت بحق ميكند سزاوار پيرويست
-----------
( 1 ) الانعام آيه 91 .
-----------
( 2 ) الانعام آيه 149 .
-----------
( 3 ) الاعراف آيه 193 .
-----------
( 4 ) التوبه آيه 19 .
-----------
( 5 ) يونس آيه 35 .
[ 9 ]
يا كسيكه هدايت به حق نميكند ، مگر اينكه خود هدايت شود ، چه شده بر شما چگونه حكم ميكنيد ) .
18 قَدْ خَسِرَ الَّذينَ كَذَّبُوا بِلِقاءِ اللَّهِ وَ ما كانُوا مُهْتَدينَ 1 ( به خسارت افتادند كسانيكه ديدار خداوندى را تكذيب كردند و آنان هدايت نيافته بودند ) .
19 قُلْ يا اَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جائَكُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنِ اهْتَدى فَأَنَّما يَهْتَدى لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَأَنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ ما اَنَا عَلَيْكُمْ بِوَكيلٍ 2 ( بگو : اى مردم ، حق از طرف پروردگارتان بسوى شما آمده است ، هر كس هدايت را بپذيرد ، به سوى خود پذيرفته است و هر كس گمراه شود به ضرر خود گمراه شود و من وكيل شما نيستم ) .
20 اِنَّما اَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ 3 ( جز اين نيست كه تو تبليغ كنندهاى و براى هر قومى هدايت كنندهايست ) .
21 قُلْ اِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدى اِلَيْهِ مَنْ اَنابَ 4 ( بآنان بگو :
خداوند گمراه ميكند كسى را كه گمراهى را بخواهد [ يا كسى كه خود را منحرف ساخته و آماده مشيت الهى براى گمراهى خود ميگردد ] و هدايت ميكند كسى را كه بسوى او ميگرايد و بر ميگردد ) .
22 وَ ما لَنا اَلاَّ نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدانا سُبُلَنا وَ لَنْصِبَرَّن عَلى ما آذَيْتُمُونا وَ عَلَى اْللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلوُنَ 5 ( و براى ما نيست مگر اينكه بخدا توكل كنيم ، زيرا ما را به راههاى خود هدايت فرموده و قطعا به اذيتهائى كه بما روا داشتيد ، صبر خواهيم كرد ، و توكل كنندگان بايد بر خدا توكل كنند ) .
23 وَ يَزيدُ اْللَّهُ الَّذينَ اهْتَدَوُا هُدىً 6 ( و خداوند بر هدايت آنانكه
-----------
( 1 ) يونس آيه 45
-----------
( 2 ) يونس آيه 108 و الاسراء آيه 15
-----------
( 3 ) الرعد آيه 7
-----------
( 4 ) الرعد آيه 27
-----------
( 5 ) ابراهيم آيه 12
-----------
( 6 ) مريم آيه 76
[ 10 ]
هدايت يافتهاند ، ميفزايد ) .
24 اِنَّكَ لا تَهْدى مَنْ اَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اْللَّهَ يَهْدى مَنْ يَشاءُ 1 ( تو نمىتوانى هر كس را بخواهى هدايت كنى و خداوند است كه هر كس را بخواهد هدايت ميكند ) 25 اِنَّ اللَّهَ لا يَهْدى مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ 2 ( خداوند دروغگو و كسى را كه به كفر ورزيدن اصرار دارد ، هدايت نميكند ) 26 اَوْ تَقُولَ لَوْ اَنَّ اْللَّهَ هَدانى لَكُنْتُ مِنَ الْمُتَّقينَ 3 [ از آنچه كه نازل شده است پيروى كنيد تا در آنهنگام كه عذاب ناگهانى بر شما فرود آيد ] مگوئيد كه اگر خداوند مرا هدايت ميكرد ، من از متقيان بودم ) .
27 اَ فَمَنْ يَمْشى مُكِّباً عَلى وَجْهِهِ اَهْدى اَمَّنْ يَمْشى سَوِيّا عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ 4 ( آيا كسيكه به روى افتاده بر زمين راه ميرود ، هدايت يافتهتر است ،
يا كسيكه در حال اعتدال در صراط مستقيم راه ميرود ) .
