3 ناسخ و منسوخ
درباره تعريف ناسخ و منسوخ مطالب فراوانى در كتب تفسير و مقدمات آنها نوشته شده است ، بلكه بنا به نقل اهل تتبع ، در اين مسئله ، رسالههاى مستقلى هم تأليف شده است . آنچه كه در تعريف نسخ مورد اتفاق نظر است ، اينست كه حكم وارد در آيهاى مرتفع گردد و خود آيه به عنوان جزئى از آيات قرآنى كه به پيامبر اكرم ( ص ) وحى شده است ، ثابت بماند . بعضى از علماء وقوع نسخ را در قرآن منكر شده مواردى را كه مفسرين و فقها ناسخ و منسوخ دانستهاند ، تاويل نمودهاند . براى امكان نسخ و يا وقوع آن در قرآن ، به
[ 219 ]
چهار آيه استناد شده است :
1 ما نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ اَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْها اَوْ مِثْلِها 1 .
( ما اگر آيهاى را نسخ كنيم يا آن را به فراموشى مردم بياندازيم ، بهتر از آن يا مثل آن را مىآوريم ) .
2 وَ اِذا بَدَّلْنا آيَةً مَكانَ آيَةٍ وَ اللَّهُ اَعْلَمُ بِما يُنَزِّلُ 2 .
( و موقعى كه آيهاى را به آيه ديگر تبديل نموديم ، و خداوند به آنچه كه مىفرستد داناتر است ) .
3 يَمْحُو اللَّهُ ما يَشاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ اُمُّ الْكِتابِ 3 .
( خدا آنچه را كه بخواهد محومى كند و آنچه را كه بخواهد اثبات مينمايد و كتاب اصل در نزد او است ) .
4 فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذينَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ طَيِّباتٍ اُحِلَّتْ لَهُمْ 4 .
( و به جهت ستمى كه يهوديان مرتكب شدند ، مقدارى از پاكيزهها را كه براى آنان حلال بود تحريم كرديم ) .
با نظر به آيات چهارگانه موضوع نسخ در آيات قرآنى امكانپذير است .
باضافه رواياتى كه از هر دو گروه شيعه و سنّى بطور فراوان در وقوع نسخ وارد شده است .
ممكن است اين سئوال مطرح شود كه اگر لازم بوده است كه منسوخ با آمدن ناسخ از بين برود ، چه فايدهاى براى آمدن منسوخ وجود داشته است ؟ پاسخ اين سئوال چنين است كه ما دو نوع نسخ داريم :
