نتيجه كلى رابطه خدا با انسان و جهان
چنانكه از مبحث پيشين روشن شد ، رابطه انسان با خدا بسيار نزديك و بسيار با عظمت است . او كانون نور الهى است كه اگر درخشيدن بگيرد ، هستى را روشن خواهد ساخت . او خليفة اللّه است ، زيرا داراى نمونهاى از اوصاف خداوندى است .
روحى از عالم امر خداوندى در او دميده شده است . و درباره هيچ يك از موجودات اين شايستگى نبوده است كه گنجايش روحى از عالم امر الهى داشته باشد . او مسجود فرشتگان ، آن موجودات والا قرار گرفته است . . . اين امتيازات اثبات ميكند كه اگر آدمى باين عظمتها آگاه شود و درصدد بهرهبردارى از آنها برآيد ،
يقينا در هدف اعلاى هستى ، و ورود به جاذبه الهى توفيق خواهد يافت .
رابطه خدا با جهان هستى چنانكه پيش از اين توضيح داديم عبارت است از :
1 رابطه احاطه 2 رابطه قيومى 3 رابطه معيت 4 رابطه خالقيت و صانعيت 5 رابطه مالكيّت مطلقه 6 رابطه حفظ 7 رابطه ربّ و مربوبى 8 رابطه عبوديت 9 رابطه ملكوتى 10 رابطه نورى .
سه رابطه 1 و 2 و 3 ( معيت و قيومى و احاطه ) منشأ همان رابطهاى است كه امير المؤمنين عليه السلام در جمله مورد تفسير فرموده است :
مع كلّ شيىء لا بمقارنة و غير كلّ شيىء لا بمزايلة .
( او با همه چيز است بدون پيوستگى و غير از همه اشياء است ، بدون گسيختگى ) . 31 فاعل لا بمعنى الحركات و الآلة ( اوست سازنده همه كائنات بىآنكه خود حركتى كند و ابزارى را وسيله كار خود نمايد ) .
