فضاها باز ميشود
اين مسئله كه جهان از نظر كشش و امتداد طولى و عرضى متناهى است يا بىنهايت ، افكار همه فلاسفه و جهانبينان قديم و جديد و شرق و غرب را بطور جدّى اشغال نموده است . چند نظريه مشهور در اين مسئله بقرار زير است :
1 جهانى كه ما در آن زندگى مىكنيم ، حادث است و امتداد آن بىنهايت نيست ، و چنانكه جهان آغازى دارد ، پايانى هم دارا مىباشد . و از نظر موجوديت ( امتداد عرضى ) هم بىنهايت نيست ، اگر چه تصور ساحل و مرز براى آن دشوار است .
اديان و فلاسفه و دانشمندان فراوانى اين نظريه را پذيرفته و دلايلى براى آن ارائه كردهاند .
2 جهان از نظر كشش و امتداد طولى و عرضى بىنهايت است ، يعنى هم ازلى و ابدى است و هم موجوديت آن بىنهايت است .
3 جهان از نظر حركت و تعاقب رويدادها حادث و با مشيت خداوندى به وجود آمده است ، ولى مبادى بنيادين جهان مانند هيولى ازلى است و حادث نمىباشد .
[ 107 ]
4 گروهى درباره اين مسئله در حيرت فرو رفتهاند و مىگويند :
ما ز آغاز و انجام جهان بىخبريم
اول و آخر اين كهنه كتاب افتاده است
عمده آنچه كه موجب اعتقاد به بىنهايت مطلق بودن جهان است ، موضوع نديدن آغاز و انجام و مرزهاى محدودكننده آن است ، و الاّ تاكنون دليل علمى روشنى بر اين اعتقاد بيان نشده است .
در دوران معاصر پىگيرى جدّى و علمى براى پيدا كردن آغاز انفجار كهكشانها از يكطرف ، و اعتقاد به انحناء فضاى پيرامون كهكشانها ازلى و ابدى بودن و بىنهايت بودن موجوديت جهان را با اشكال سختى روبرو ساخته است .
نظريات متعددى از طرف دانشمندان درباره آغاز انفجار تاكنون ابراز شده است و يكى از نظريههاى تازهاى كه اكنون ذهن بعضى از اساتيد ستارهشناسى را بخود جلب كرده است : چهارده ميليارد سال است من خود اين رقم را در رصدگاه برلين از استاد مربوط كه توضيحى در جريان ستارگان مىداد ، ( در سال گذشته ) شنيدم و به مترجم محترم گفتم به ايشان بگوييد :
دانشمندان مربوط اين رقم را چند سال پيش نوشته بودند ، آيا تغييرى در آن پيدا نشده است ؟ ايشان پاسخ دادند : نه ، براى تاريخ آغاز انفجار كهكشانها ،
همين نظريه تاكنون به قوت خود باقى است . پىير روسو مىنويسد كه :
« نظريه نسبى نشان داد كه نظرى كه اجداد ما بآن علاقه داشتند ، يعنى موضوع جهان نامحدود خيالى بيش نبوده است . در اين ايام حتى جهان را خيلى كوچكتر از آنچه دهسال پيش از اين تصور مىكردند مىدانند ، زيرا كشف مسئله جذب نور به وسيله ذرات و اتمهايى كه در فضا سرگردان مىباشند نشان داده است كه فواصل عظيم و خارقالعاده ستارگان باحتمال قوى اغراقآميز است . مفهوم جهان ازلى و ابدى نيز بجايى رانده شده است كه بازگشت ندارد . تئورى ابه لومتر به آنهايى كه قصد فرار از اصل كارنو را داشتند ، آخرين ضربت را وارد كرد : نه فقط جهان عظيم ستارگان ازلى نيست ، بلكه جوانتر از آن بنظر مىرسد كه تكامل ستارگان در
[ 108 ]
داخل آن ، امكانپذير باشد » 1 .
