آيا فرشتگان هم از اختيارى كه انسانها دارند ، بهرهمند هستند يا نه ؟
گفته شده است كه فرشتگان نيز از نوعى اختيار بهرهمند مىباشند ، اگر چه جنبه قدس و نورانيت آنها غلبه دارد ، بطوريكه از بعضى مآخذ چنين استفاده ميشود كه فرشتگان نفس امّاره ندارند و محض عقل و نور هستند . ولى اين امتيازات منافاتى با داشتن تكليف و مسئوليت ندارد . امر خداوندى به سجده بر آدم تكليفى بود كه به فرشتگان متوجه شد . و اگر آن موجودات مقدس مانند جمادات محض باشند كه هيچگونه آگاهى و اختيارى نداشته باشند ، نمىتوانند شايسته آن امتيازات و عظمتها بوده باشند . البتّه به جهت تقرب و ارتباط نزديكترى كه فرشتگان با مقام شامخ ربوبى دارند ، بهرهبردارى آنان از اختيارى كه دارند همواره در راه خير و كمال مىباشد .
با بيان ديگر بطور قطع فرشتگان از عالم جمادات و نباتات و حيوانات ( غير از انسانهاى رشد يافته ) والاتر و باعظمتترند . در آيهاى از قرآن چنين آمده است :
فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً اَوْ كَرْهاً قالَتا اَتَيْنا طائِعينَ 1 .
( خداوند به آسمان و زمين فرمود : بيائيد ( در جريان فعاليّت قرار بگيريد ) چه از روى اختيار و چه از روى اكراه ، آن دو گفتند ما با اختيار آمديم ) .
از اين آيه معلوم مىشود كه حركات دستورى آسمان و زمين كه جنبه آلى و تسليم محض بودن آنها بيش از فرشتگان است ، منحصر بيك بعد اجبارى نبوده و دو راه براى آنها مطرح بوده است ، يا قرار گرفتن اختيارى در حركات دستورى و يا قرار گرفتن اكراهى .
يعنى اگر چه آسمان و زمين به قرار گرفتن مطلق در جريان دستورى مجبور بودند ، ولى كيفيت آن بسته به درك و اختيار آن دو بوده است . و مسلم است كه انتخاب راه درك و اختيار با عظمتتر بوده است كه آن دو انتخاب كردند . بنابراين ،
بجهت مقام والايى كه فرشتگان دارند ، نيروى اختيار آنها قوىتر خواهد بود .
-----------
( 1 ) فصلت آيه 11 .
[ 123 ]
63 ، 64 منهم سجود لا يركعون و ركوع لا ينتصبون ( برخى از فرشتگان سجدهكنندگانى هستند كه ركوعى ندارند ، برخى ديگر براى ركوع خميدهاند و قامت براى قيام راست نمىكنند ) .
