تدبير می‏كند ، آئينه بودن جهان از نظر حسی و تجربی همين اندازه است كه‏
طبيعت ماورائی دارد و دست توانا و دانائی كارخانه جهان را می‏گرداند .
ولی قرآن برای بشر به اين اندازه قانع نيست كه بداند دست توانا و
دانا و حكيم و عليمی جهان را اداره می‏كند ، اين مطلب درباره ساير كتب‏
آسمانی شايد صدق كند ، اما درباره قرآن كه آخرين پيام آسمانی است و
مطالب زيادی درباره خدا و ماوراء طبيعت طرح كرده است ، بهيچوجه صدق‏
نمی‏كند .

مسائل تعقلی محض

اولين مساله اساسی كه مطالعه آثار آفرينش به تنهائی قادر به جوابگوئی‏
آن نيست واجب الوجود بودن و مخلوق نبودن خود آن قدرت ماوراء طبيعی‏
است . آئينه جهان حداكثر اين است كه نشان دهنده دست توانا و دانائی‏
است كه جهان را می‏گرداند اما خود آن دست چه حال و وضعی دارد ؟ آيا او
خود مسخر دست ديگری است ، يا قائم به ذات است . اگر مسخر دست ديگری‏
است آن دست ديگر چگونه است ؟ هدف قرآن تنها اين نيست كه بدانيم دستی‏
دانا و توانا جهانرا می‏گرداند ، هدف اينست كه بدانيم گرداننده اصلی "
الله " است و " الله " مصداق ليس كمثله شی‏ء است ، ذات مستجمع‏
كمالات است ، و به عبارت ديگر كمال مطلق است ، و به تعبير خود قرآن "
« له المثل الاعلی »" است . مطالعه طبيعت چگونه می‏تواند ما را با

53