را از گردنش بر می‏دارد و باين ترتيب ريشه رقيتها و بردگيهای اجتماعی را
از بين می‏برد ، مردمی كه بنده و برده پول و مقام و راحت طلبی نباشند ،
هرگز زير بار اسارتها و رقيتهای اجتماعی نمی‏روند .
در نهج البلاغه درباره آثار تقوا زياد بحث شده است و ما لزومی‏
نمی‏بينيم درباره همه آنها بحث كنيم ، منظور اصلی اينست كه مفهوم حقيقی‏
تقوا در مكتب نهج البلاغه روشن شود تا معلوم گردد كه اين همه تاكيد نهج‏
البلاغه بر روی اين كلمه برای چيست ؟
در ميان آثار تقوا كه بدان اشاره شده است از همه مهمتر دو اثر است :
يكی روشن بينی و بصيرت ، و ديگر توانائی بر حل مشكلات و خروج از مضايق‏
و شدائد . و چون در جای ديگر به تفصيل در اين باره بحث كرده‏ايم ( 1 ) و
به علاوه از هدف اين بحث كه روشن كردن مفهوم حقيقی تقوا است ، بيرون‏
است ، از بحث درباره آنها خودداری می‏كنيم .
ولی در پايان بحث تقوا دريغ است كه از بيان اشارات لطيف نهج البلاغه‏
درباره تعهد متقابل " انسان " و " تقوا " خودداری كنيم .

تعهد متقابل

در نهج البلاغه ، با اينكه اصرار شده كه تقوا نوعی ضامن و وثيقه است در
برابر گناه و لغزش ، باين نكته

پاورقی :
1 - رجوع شود به كتاب گفتار ماه ، جلد اول ، سخنرانی دوم .

208