حسبه و احتساب در تاريخ اسلام در حدود هزار سال پيش تقريبا ، اين اصل در جامعه اسلامی و حكومت اسلامیدائره و تشكيلاتی به وجود آورده كه در تاريخ اسلام آن دائره ، دائره حسبهيا احتساب ناميده میشود و قرنها ادامه يافت . من تاريخ دقيق پيدايشدائره حسبه رانمیدانم كه از چه زمانی پيدا شده و به اين نام ناميده شده ،ولی قدر مسلم اينست و شواهد تاريخی دلالت میكند كه در قرن چهارم بودهاست و علیالظاهر در قرن سوم پيدا شده باشد . اين دائره به عنوان امر بهمعروف و نهی از منكر درست شده و پايه دينی داشته و از شؤون حكومت بودهاست ، همانطوری كه تشكيلات و دوائر ديگری وجود داشته مثل دائره قضاء -كه اين هم تاريخچهای دارد و از زمان خليفه دوم امر قضا را شخص ديگر غيراز شخص خليفه با فرمان خليفه عهدهدار شد و تدريجا توسعه پيدا كرد تا درعهد هارون ، وسيله ابويوسف شاگرد ابوحنيفه تشكيلات نسبة منظمی پيدا كردو خود ابويوسف به عنوان قاضی القضاه در رأس تشكيلات قضائی قرار گرفت -و همچنين دائره ديگری بوده به نام " ديوان مظالم " كه علیالظاهر كارشهربانی را انجام میداده ، و همچنين دوائر و مناصب زيادی از قبيل نقابتو غيره كه در تواريخ مضبوط است . تمام اين دوائر به نحوی وابسته بهدستگاه خلافت و حكومت بوده است . به هر حال دائره حسبه همان دائره امر به معروف و نهی از منكر بوده ورنگ و صبغه دينی داشته . محتسبين و مخصوصا آنان كه در رأس دائره حسبهبوده میبايست هم عالم و مطلع باشند و هم با ورع و تقوا و امانت ، و |