باشد كه او را آرام نگذارد . بديهی است كه اگر اين فريادها زياد باشد ،
جوان ندای عقل خود را نشنيده و چراغ فطرت را نديده می‏گيرد و با خود
می‏گويد فعلا برويم خوش باشيم تا ببينيم بعدها چه می‏شود . پس اينگونه‏
هواها و هوسها اگر در وجود انسان باشند ، تأثير عقل را ضعيف می‏كنند ،
اثر عقل را خنثی می‏كنند ، و به تعبير ديگر اين هوا و هوسها با عقل آدمی‏
دشمنی می‏ورزند . در حديث است كه امام صادق ( ع ) فرمود : « الهوی عدو
العقل » . ( 1 ) هوا و هوس دشمن عقل است . علی ( ع ) درباره عجب و
خودپسندی فرمود : « عجب المرء بنفسه احد حساد عقله » ( 2 ) خودپسندی‏
انسان يكی از اموری است كه با عقل وی حسادت و دشمنی می‏ورزد . درباره‏
طمع فرمود : « أكثر مصارع العقول تحت بروق المطامع » ( 3 ) بيشتر زمين‏
خوردنهای عقل آنجا است كه برق طمع ، جستن می‏كند .

بدوزد شره ديده هوشمند

در آرد طمع مرغ و ماهی به بند

رسول اكرم ( ص ) می‏فرمايد : « اعدی عدوك نفسك التی بين جنبيك » (4)
يعنی بالاترين دشمنان تو همان نفس اماره و احساسات سركش تو است كه از
همه به تو نزديكتر است و در ميان دو پهلويت قرار گرفته است .
علت اينكه اين دشمن بالاترين دشمنان است واضح است ، زيرا دشمن عقل‏
است كه بهترين دوست انسان است . هم رسول اكرم ( ص ) فرمود : « صديق‏
كل امرء عقله » ( 5 ) يعنی دوست واقعی هركس عقل او است .

پاورقی :
1 - مصباح الشريعة ، باب 38 ، ص . 223
2 و 3 - نهج‏البلاغه ، حكمت 212 و . 219
4 - بحارالانوار ، ج 70 ، ص . 64
5 - بحارالانوار ، ج 1 ، ص 87 ، از حضرت رضا عليه السلام .

51