به هر حال همچو دائرهای به نام امر به معروف و نهی از منكر در تاريخاسلام به وجود آمده و دايره وسيعی بوده است . هر چند حسبه و احتساب ازآن نظر كه وابسته به دستگاه حكومت و خلافت بوده نمیتوانسته كاملا اسلامیباشد ، اما نظر به اينكه خواسته مردم در مورد اجرای احكام و مقرراتاسلامی آنرا به وجود آورده بود ، نسبة دائره مفيد و ثمر بخشی بوده است ،و حتی كتابهای بسيار خوب و نفيس در موضوع حسبه و وظائف محتسب نوشتهشده است . اخيرا كتابی ديدم به نام " معالم القربة فی احكام الحسبه " كه يكی ازفقهاء شافعيه نوشته است و يكنفر مستشرق اروپائی نسخه آنرا در اروپا بهچاپ رسانيده است . كتاب نفيسی است . وقتی كه انسان اين كتابها رامیبيند متوجه میشود كه در گذشته به چه دقائقی از اصلاحات اجتماعی توجه وعنايت كردهاند و شعور دينی مسلمانان چقدر وسعت داشته ! روی احساسوظيفه دينی و شرعی و اصل امر به معروف و نهی از منكر وظيفه خودمیدانستهاند كه در جميع شؤون زندگی اصلاحات به عمل آورند . قلمروی دايره احتساب جرجی زيدان میگويد دايره احتساب در قديم همان كاری را میكرده كه امروزشهرداريها میكنند . من عرض میكنم البته بسياری از كارهائی كه امروزشهرداری میكند در آنروز دائره احتساب انجام میداده است . مثلا دركتابهائی كه راجع به وظيفه محتسب نوشته شده نوشتهاند كه محتسب بايدمراقب باشد كه لبنيات فروش روی شير و ماست را بپوشد كه مگس و حشراتروی آنها ننشيند و كثيف و آلوده نشود ، يا آن |
