خدمت به خلق درمی‏آورد . خدمت به خلق در عرفان هست و بايد هم باشد ولی‏
خدمت به خلق ، نهايت عرفان نيست ، خدمت به خلق مقدمه‏ای از مقدمات‏
عرفان است و اگر به تعبيرات شرعی خودمان بخواهيم تعبير كنيم ، می‏گوئيم‏
: به خدا نزديك شدن مقدمه خدمت به خلق خدا نيست ، به خلق خدا خدمت‏
كردن مقدمه قرب الهی و رسيدن به مقام قرب خداست .
پس ، بر مكتب محبت هم دو ايراد وارد است : يكی اينكه محبت را تنها
ارزش می‏داند و ديگر اينكه محبت را نهايت انسانيت [ به حساب می‏آورد ]
و به عبارت ديگر ، اين مكتب آخرين سير انسانيت را خدمت و محبت‏
می‏داند . ولی اسلام اين را قبول نمی‏كند ، اسلام محبت و خدمت به خلق را
می‏پذيرد و ستايش می‏كند و آن را يك ارزش می‏داند ولی ارزشی كه در اول‏
راه است نه در پايان راه آخر مسير به خدمت به خلق منتهی نمی‏شود ، اول‏
از آنجا بايد شروع كرد ولی هدف اصلی چيز ديگر است .
و لا حول و لا قوش الا بالله العلی العظيم

303