فايده زبان راستين كه در جامعه منعكس ميگردد ، بهتر از مالى است كه بىاختيار در دست وراث قرار ميگيرد
مفاد جمله مورد تفسير فوق العاده سازنده و اصلاح كننده فرد و اجتماع است .
[ 82 ]
ماليكه بدون تحمل رنج و مشقت در اختيار فرد يا افرادى قرار ميگيرد ، بر دو نوعست :
نوع يكم شخصى كه مالى از خود به ارث ميگذارد و ميرود ، هيچ نيتى و قصدى در اندوختن آن مال جز تملك خود آن مال نداشته است ، مسلم است كه مال مزبور پس از گسيخته شدن ارتباط آن با صاحبش چيزى جامد است كه بالاخره مانند ديگر اشياء مستهلك ميگردد و از بين ميرود و مسئوليت آن بر عهده كسى است كه آنرا اندوخته و از خود بعنوان ما ترك گذاشته ، و مسئوليتى ديگر بر عهده بازماندگان آن شخص است كه از آن مال چه ميخواهند و در چه راهى آنرا مصرف خواهند كردم نوع دوم شخصى كه مال را اندوخته است ، از راه كاملا مشروع و محاسبه شده و بوسيله دسترنج و تحمل مشقت بوده با اين نيت كه ضرورت زندگى خود را بوسيله آن مال تأمين و در صورت اضافى بودن بر ضرورتهاى زندگيش ،
آن مازاد را در تأمين زندگى ديگر افراد و جامعه بكار بيندازد . همچنين با فعاليتهاى عضوى و عضلانى مالى را به وجود آورده است كه ميتواند محصول مفيد براى جامعه داشته باشد ، مسلم است كه چنين نيت و قصد انسانى ، با اينكه تغييرى در نمود عينى مال وارد نميآورد ، با عنوان باقيات صالحات موجب افزايش عظمت و اعتلاى شخصيت صاحب مال ميباشد . اما زبان راستين كه تجسمى عينى از اصول عاليه انسانى است ، بهر حال صفا و نورانيتى در جو جامعه به وجود ميآورد كه در پيشبرد ارزشهاى تكاملى انسانى كمك شايان مينمايد .
مادر دوران خود راستگويانى را ديديم كه با اينكه از نعمت دانش و معرفت حرفهاى برخوردار نبودند ، وجودشان بعنوان يك مربى اشعه تربيت سازنده را در وابستگان و خويشاوندان و حتى بيگانگانى كه ارتباطى با آنان داشتند ، منتشر ميكردند . دودمان ما از چراغ فروزان پدرى بنام حاج كريم جعفرى 1 كه كارگر نانوا بود و عمرى در تلاش و مشقت زندگى كرد ، چنان روشن گشته بود كه با 1 اين مرد وارسته در حدود سال 1270 در تبريز متولد در پنجم ارديبهشت سال 1358 در مشهد مقدس چشم از دنيا بربسته و در جوار على بن موسى الرضا ( ع ) در صحن خواجه ربيع دفن شده است .
[ 83 ]
مشاهده يك عمر راستگوئى از اين شخص ، هيچ بهانه و دليلى براى بد شدن و ناراستى نداشت . و وقاحت دروغ براى افراد آگاه دودمان ما چنان روشن شده بود كه شنيدن يك دروغ واقعا موجب سقوط گوينده دروغ ميگشت .
ابوذر غفارى با راستگوئى و راست كردارى تكيه گاهى فنا ناپذير براى مسلمين همه دورانها است . در يكى از منابع تاريخى ديدهام كه وقتى عثمان ميخواست ابوذر را تبعيد نمايد ، از ابوذر پرسيد كه ترا بكجا تبعيد نمايم ؟ ابوذر پاسخ داد : به بصره ، عثمان گفت : رفتن تو به بصره آشوب ايجاد خواهد كرد .
ابوذر گفت : به مكه ، عثمان گفت : در آنجا هم در موسم حج غائله براه خواهى انداخت . ابوذر گفت : به شام تبعيد كن ، عثمان گفت : در شام آشوب براه انداختى و از آنجا ترا به مدينه فرستادهاند . آنگاه عثمان گفت : از سكونت در چه نقطهاى احساس ناراحتى ميكنى ؟ ابوذر گفت از ربذه كه در آنجا محروم از اسلام بودم . عثمان ابوذر را به ربذه فرستاد . در اين داستان عظمت راستگوئى ابوذر به اوج خود ميرسد و ميتواند عامل اميدى براى كسانيكه از دروغ پردازى حيوان صفتان انسان نما به يأس و نوميدى دچار گشتهاند ، بوده باشد . امروزه ارزش راستگوئى و وقاحت دروغگوئى از انسانهائى كه در لابلاى آهن پارههاى ماشين گرفتار شدهاند ، رخت بر بسته ، بيگانگى از انسانها در اغلب جوامع ،
قضيه و خبرى نگذاشته است كه در صورت مطابقت با واقع راست و در صورت مخالفت ، دروغ بوده باشد ، تا چه رسد به درك ارزشهاى روانى راستگوئى و وقاحت روانى دروغ . البته انواعى از دروغها در طبقات بالاى جوامع وجود دارد كه آنها را هم كتاب مقدس ماكياولى تجويز فرموده است الا لا يعدلنّ احدكم عن القرابة يرى بها الخصاصة ان يسدّها بالّذى لا يزيده ان امسكه و لا ينقصه ان اهلكه ، و من يقبض يده عن عشيرته فانّما تقبض منه عنهم يد واحدة و تقبض منهم عنه ايد كثيرة و من تلن
[ 84 ]
حاشيته يستدم من قومه المودّة . ( آگاه باشيد ، هيچيك از شما نبايد از خويشاوندان خود كه در فقر و پريشانى بسر مىبرند ، منصرف شود از اينكه فقر و پريشانى خود را با چيزى مرتفع بسازد كه اگر آنرا نگهدارى كند ، نخواهد افزود و اگر انفاقش كند ،
نخواهد كاست . كسيكه دست كرامت خود را از دودمانش بر ميدارد ، يكدست او از آنان برداشته ميشود و در مقابل دستهاى فراوانى از او برداشته خواهد گشت . هر كه اخلاق نرم دارد ، از محبت دائمى دودمانش برخوردار خواهد بود ) .
در تفسير جملات گذشته مقدارى درباره خويشاوندان و وابستگان بحث كرديم . معناى عبارات فوق روشن است ، لذا مىپردازيم به بررسى در نمونهاى از رواياتى كه درباره اين موضوع وارد شده است :
1 و عن ابى حمزة قال ابو جعفر عليه السّلام : صلة الأرحام تزكّى الأعمال و تنمى الأموال و ترفع البلوى و تيسّر الحساب و تنسى فى الاجل ( ابو حمزه از حضرت امام محمد باقر ( ع ) نقل كرده است كه : رسيدگى به خويشاوندان و مرتفع ساختن احتياجات آنها ، اعمال انسان را پاكيزه نموده ،
موجب روييدن اموال و ارتفاع بلا و مصيبت گشته و محاسبه را آسان و اجل را بتأخير مىاندازد ) .
2 و عن الحكم الحنّاط قال : قال ابو عبد اللّه عليه السّلام : صلة الرّحم و حسن الجوار يعمران الدّيار و يزيدان فى الاعمار ( حكم حناط از حضرت امام صادق عليه السّلام نقل مىكند : رسيدگى به خويشاوندان و رفع احتياجات آنها و رفتار نيكو با همسايگان شهر را آباد مىكند و بر عمرها ميافزايد . ) روايات در تشويق به صله ارحام متواتر است . در رواياتى كه در اين موضوع وارد شده است چند نتيجه ذكر شده است ، از آنجمله :
[ 85 ]
