تفريط و اجحاف و مغبونيت و ناهمواری و اختلاف و تفاوت بيشتر باشد ،برای تزكيه نفس و صفای روح بهتر است ؟ كداميك از اينها ؟ يا شق سومیهست و آن اينكه اوضاع اجتماعی هر جور باشد هيچ تأثيری در اين امورندارند و حساب اين امور بكلی جداست . هيچ عاقلی نخواهد گفت كه هر چه جامعه از لحاظ حق و عدالت آشفتهترباشد ، زمينه برای عقايد پاك و تزكيه نفس و عمل صالح بهتر است .حداكثر اين است كه كسی بگويد بود و نبود عدالت و محفوظ بودن و نبودنحقوق در اين امور تأثيری ندارد . عقيده بسياری از متدينين ما فعلا شايدهمين باشد كه دو حساب است و ربطی به يكديگر ندارند . اگر كسی هم اين طور خيال كند بايد به او گفت زهی تصور باطل ، زهی خيالمحال ! مطمئنا اوضاع عمومی و بود و نبود عدالت اجتماعی در اعمال مردم واخلاق مردم و حتی در افكار و عقايد مردم تأثير دارد . در هر سه مرحلهتأثير دارد ، هم مرحله فكر و عقيده ، هم مرحله خلق و ملكات نفسانی ، هممرحله عمل . تأثير عدالت اجتماعی در افكار و عقايد اما در مرحله فكر و عقيده ، ما وقتی كه به ادبيات خودمان مراجعهمیكنيم و آثار ادبی و انديشههای شعرای عاليقدر خودمان را میبينيم ،میبينيم كه آنها در عين اينكه حقايق شناس بودند ، به حكمتهايی پیبردهاند ، افكار لطيفی داشتهاند ، در عين حال در بعضی موارد ترشحاتی ازمغز و فكر اينها پيدا شده كه باعث تعجب است . مثلا میبينيم به مسألهبخت و شانس اهميت فراوان دادهاند ، |