در نوع انسانى هيچ قيافهاى زشتتر و نفرت انگيزتر از آن نيست كه حقيقتى را بداند و هيچ ترتيب اثرى به دانستن خود ندهد
در تفسير سخن 74 مقدارى مختصر در پليدى و وقاحت تضاد علم با عمل صحبت كرديم ، در اين خطبه مطالبى را براى توضيح بيشتر درباره اين صفت خبيث و شيطانى كه عبارت است از بىاعتنائى به علم به حقيقت مطرح مىكنيم :
1 هنگاميكه انسان به يك حقيقت علم پيدا ميكند ، درباره آن حقيقت تحولى در سطوح روانى آن انسان بوجود ميآيد كه گوئى : روان جديدى با نظر به علم به آن حقيقت در درون او بروز نموده است و اگر بخواهيم علت اين تحول را درك كنيم ، كار بسيار آسانى است ، زيرا هنگاميكه يك تأثر و
[ 186 ]
يا يك فعاليت جدى در هر يك از سطوح يا ابعاد روانى بوجود ميآيد بجهت ارتباط شديد ميان آنها ، در همه سطوح يا ابعاد ، از آن تأثر و فعاليت اطلاع پيدا ميكنند ، اين اطلاع بقدرى مؤثر و نافذ است كه گوئى : آن تأثر و فعاليت در خود همان سطوح و ابعاد بوجود آمده است . بعنوان مثال : اين موقع ، كه من اين مطالب را مينويسم روز است و هوا كاملا روشن است .
علم باينكه اين موقع ، روز و هوا روشن است ، از راه چشم منتقل به مغز شده و آن سطح روانى من را كه با روشنائى و تاريكى سر و كار دارد به تأثر و فعاليتى خاص وادار نموده است ، نه تنها هيچيك از ديگر سطوح روانى درباره روشنى هوا بىطرف نيست ، بلكه همه آنها از وضع مزبور آگاه و مطلعند . البته مقصود از آگاهى و اطلاع همه سطوح روانى آن نيست كه هر يك از آنها مانند سطح مربوط بطور مستقيم از پديده علم برخوردارند بلكه منظور اينست كه تأثر يا فعاليت يك سطح بقيه سطوح را تحت الشعاع خود قرار ميدهد و مانند اجزاء پيرو يك مجموعه از اداره كننده آن مجموعه تبعيت مىكنند . بهترين دليل اين ادعا اينست كه در هنگام بروز يك تأثر يا يك فعاليت در يكى از سطوح و ابعاد روان ،
اشتغال سطوح ديگر به تأثر و فعاليت مخصوص خود بخود باز ميماند و اگر قدرت انگيزگى هر دو تأثر يا فعاليت در دو سمت مخالف مساوى باشد ،
بروز تضاد يا تخالف در درون قطعى بوده و اگر يكى از ديگرى قوىتر بوده باشد ، ساير ابعاد و سطوح را تحت تأثير خود قرار ميدهد . بعنوان مثال : در برابر يك منظره زيبائى قرار گرفته و از تماشاى آن لذت ميبريم ، بدون ترديد در اين موقعيت بعد زيبايابى ما مشغول فعاليت است . در اينحال صداى كودكى را مىشنويم كه وحشت و هراس شديد كودك را اثبات ميكند ، برميگرديم تا ببينيم چه حادثهاى اتفاق افتاده است كه آن كودك داد و فرياد ميكند ؟
در اين حال مىبينيم كه يك سگ درندهاى بطرف او ميآيد ، بعد ترحم و نوع دوستى و احساس تكليف ما درباره نجات كودك به فعاليت ميفتد ، در اين
[ 187 ]
مورد قطعى است كه قدرت انگيزگى بعد دوم بقدرى بيشتر از قدرت انگيزگى بعد زيبايابى است كه آنرا بكلى از كار مياندازد و همه سطوح روانى را براى اشباع خود بسيج مينمايد . از همينجا روشن مىشود كه در جريانهاى معتدل سطوح و ابعاد روانى تأثرات و فعاليتهاى مشغول كننده يك بعد بآن حد از قدرت نميرسد كه ساير سطوح و ابعاد را از تأثر و فعاليت مخصوص بخود چنان سلب كند كه عوامل مناسب بهيچوجه نتواند كار خود را در آن سطوح و ابعاد انجام بدهد .
اين اصل با اهميت را در زير بناى تأثرات و فعاليتهاى سطوح و ابعاد روانى بايد بپذيريم كه هر اندازه شخصيت انسانى قوىتر باشد ، قدرت متعادل نگهداشتن ابعاد و سطوح روان در برابر علل و انگيزههاى تأثرات و فعاليتها در شخصيت عالىتر و عقلائىتر ميباشد . پس از اين مقدمه برميگرديم به بررسى اهميت بعد روانى انسان علم بيك حقيقت . اهميت اين بعد در اينست كه هيچ يك از تأثرات و فعاليتهاى ديگر ابعاد و سطوح روانى قدرت تحت الشعاع قرار دادن آن را ندارند . اين يك قانون مهم روانى است كه به جهت بىاعتنائى بآن ، دردهاى بشرى از آغاز زندگيش تاكنون نه تنها كاهش نيافته است ، بلكه ميتوان گفت : از بعضى جهات رو به افزايش بوده است . البته فراموش نميكنيم كه مزمن بودن اين دردها ، مردم ظاهربين را از احساس درد بودن آنها غافل ساخته است . بهر حال علم به يك واقعيت ، ماداميكه ماهيت كشف كنندگى را كه مختص ذاتى او است از دست نداده باشد ، مانند عنصرى فعال بر تمامى سطوح و ابعاد روانى شعاع مىاندازد . اين شعاع مانند تعين خاص شخصيت بر ديگر سطوح روانى حاكميت دارد . و هيچ بعد و سطح روانى با هيچ گونه تأثر و فعاليتى كه داشته باشند ، قدرت روياروئى و تزاحم و تضاد با اين تعين خاص شخصيت را ندارد . بعنوان مثال وقتى كه شما علم پيدا ميكنيد باينكه تنها عدالت است كه ميتواند پاسخگوى همه مسائل بشرى بوده باشد ، هيچ
[ 188 ]
احساس و انديشه و اراده و خودخواهى با نمودهاى متنوعش و زيباجوئى و غير ذلك ، نميتواند تعين شخصيت شما را كه معلول علم به حقيقت مزبور است ،
مختل نمايد ، يا با آن تعين تزاحمى داشته باشد ، بلكه هر تأثر و فعاليتى كه در يكى از سطوح و ابعاد روانى بوجود بيايد ، آگاهانه يا ناآگاه تحت تأثير تعين مزبور قرار خواهد گرفت . يك مثال ديگر را كه سادهتر از مثال اولى است ، اينست كه شما پس از آنكه علم باين حقيقت پيدا كرديد كه هيچ معلولى بدون علت نيست ، اين علم مانند يك عنصر فعال بر تمامى سطوح و ابعاد شخصيت شما شعاع مىاندازد و تعين خاصى به شخصيت ميدهد كه ماداميكه خلاف واقع بودن علم ثابت نشود ، معلوم شما كه عبارتست از « هيچ معلولى بدون علت نيست » در تفسير و توجيه همه ابعاد و سطوح روانى شما مؤثر خواهد بود .
حال اگر با بقاى علم مزبور به حال خود ، بخواهيد براى براه انداختن حيلهگرىها و اشباع هواى حيوانى و سودجوئىها بخواهيد اين علم را نديده بگيريد ،
در حقيقت تعين خاص شخصيت خود را ناديده ميگيريد و اين است معناى بسيار واضح خود ستيزى و مبارزه علنى با خويشتن .
با اين مقدمه كه بيان نموديم ، ميتوانيد معناى معاويهها و ماكياولىها و بيسماركهاى تاريخ را خوب بشناسيد . اگر مطالبى را كه در اين مقدمه متذكر شديم ، چنانكه بايد و شايد مورد دقت قرار ندهيم و آنها را نپذيريم ، هرگز پاسخ اين تناقض را كه « معاويه ميداند على كيست و او حق است » پس تعين شخصيت روانى معاويه بالضروره حكم ميكند كه تسليم على شود . اما معاويه تسليم على نميشود و با او به جنگ و پيكار برميخزد و معناى جنگ و پيكار با يك شخص يا يك گروه اينست كه او بر حق نيست . پس شخصيت معاويه داراى دو تعين متناقض است . آيا بشر درمان دردهاى خود را از اين بيماران علاج ناپذير تناقض جستجو ميكند ؟ آرى ، البته آرى مگر سياست ضرورت حيات اجتماعى بشر نيست ؟ آرى سياست ضرورت حيات اجتماعى بشر است .
[ 189 ]
حال كه چنين است ، پس سخن سياستمداران حرفهاى را بپذيريم كه از ديدگاه يك مرد سياسى ، هيچ اصل و قانونى غير قابل تغيير نيست ، اگر چه ثابتترين آنها باشد ، مانند اين كه سياستمدار اين بديهىترين واقعيت كه « او موجود است » را چنين تشخيص بدهد كه منكر شود و بگويد : « من موجود نيستم » همچنين اگر براى تثبيت موقعيت خود بخواهد بديهىترين اصل رياضى را دگرگون كند و بگويد : 2 2 با اينكه هر يك از 2 ها بر پايه واحد منظور شده است ،
مساوى 007 1731 ميباشد و با اينكه آفتاب در همين ساعت كه در محضر كاملا مبارك آقاى بيسمارك و ماكياولى نشستهايم ، در بالاى سر ما است ،
با نظر به معجزه سياست حرفهاى اين آقايان نيمه شب يلدا است اگر شما با اينحال راهى به درون جمجمه اين بيماران داشته باشيد ، خواهيد ديد :
اين بيماران روانى خود را صحيح و سالمترين انسانها از نظر روانى ميدانند ديگر اينكه خود را از مردم سخت طلبكار ميدانند كه روزها و شبها با تلاشهاى خستگى ناپذير همه واقعيتها و حقائق آنان را به مسخره گرفته و بر تورم خود طبيعى خويش در مسند قدرت افزودهاند و مردم قدر و قيمت آنان را نميدانند اگر بخواهيد ساعتى به تابلوئى بنگريد كه همه قوانين انسان و جهان در آن تابلو بهم خورده مثلا از درخت آلبالو بجاى ميوه آلبالو يك پلنگ پنج ساله روئيده كه مشغول مطالعه فلسفه هگل و مقايسه آن با تصنيفهاى روز ميباشد و صدها از اين مناظر حتما به قيافه بسيار آرام و از خود راضى و طلبكار سياستمداران معاويهاى و ماكياولى صفت بنگريد . البته يك شرط كوچك دارد و آن اينست كه خنده بسيار نمكين آن قيافه شما را از مطالعه آن تابلو باز ندارد . 4 و لما وعظهم اللَّه به أبلغ من لسانى ( البته پندى كه خدا بآنان داده است از زبان من بليغتر و رساتر است ) .
[ 190 ]
