زودتر جوانه می‏زند و خود را نشان می‏دهد - چنانكه از حال كودك پيداست كه‏
از آغاز تولد در جستجوی شير و پستان مادر است - ولی به تدريج نيازهای‏
معنوی كه در سرشت انسان نهفته است ، می‏شكفند بطوريكه در سنين رشد و
كمال ، انسان نيازهای مادی خويش را فدای نيازهای معنوی می‏كند . به تعبير
ديگر ، لذتهای معنوی در انسان ، هم اصيل است و هم نيرومندتر از لذتها و
جاذبه‏های مادی ( 1 ) . انسان به هر اندازه آموزش و پرورش انسانی بيابد
، نيازهای معنوی و لذتهای معنوی و بالاخره حيات معنوی‏اش ، نيازها و
لذتها و حيات مادی‏اش را تحت تأثير قرار می‏دهد . جامعه نيز چنين است ،
يعنی در جامعه‏های بدوی نيازهای مادی بيش از نيازهای معنوی حكومت دارد .
ولی به هر اندازه جامعه متكامل‏تر گردد ، نيازهای معنوی ارزش و تقدم‏
می‏يابند و به صورت هدف انسانی درمی‏آيند و نيازهای مادی را تحت‏الشعاع‏
قرار داده و در حد وسيله تنزل می‏دهند ( 2 ) .

. 3 اصل تقدم كار بر انديشه :

انسان موجودی است كه می‏انديشد و می‏شناسد و كار می‏كند . آيا كار مقدم‏
است يا انديشه ؟ آيا جوهر انسان كار است يا انديشه ؟ آيا شرافت انسان‏
به كار است يا انديشه ؟ آيا انسان مولود كار است يا انديشه ؟
ماديت تاريخ براساس اصالت كار و تقدم آن بر انديشه

پاورقی :
. 1 بوعلی در نمط هشتم اشارات در اين موضوع به طرزی عالی بحث كرده‏
است .
. 2 رجوع شود به رساله قيام و انقلاب مهدی از ديدگاه فلسفه تاريخ .

99