در اين آيه سخن از يك تصميم و اراده ناشايسته اجتماعی است ، سخن از
تصميمی اجتماعی برای معارضه بيهوده با حق است و سخن در اين است كه كيفر
چنين آهنگ و تصميم اجتماعی ، عذاب عمومی و اجتماعی است .
در قرآن كريم احيانا مواردی ديده می‏شود كه كار يك فرد از افراد يك‏
اجتماع به همه آن اجتماع نسبت داده می‏شود و يا كار يك نسل به نسلهای‏
بعدی نسبت داده می‏شود ( 1 ) . و اين در مواردی است كه مردمی دارای يك‏
تفكر اجتماعی و يك اراده اجتماعی و به اصطلاح دارای يك روح جمعی می‏باشند
. مثلا در داستان قوم ثمود عمل پی كردن شتر صالح را كه ناشی از يك فرد
بود به همه آن قوم نسبت می‏دهد : " « فعقروها »" ( آن قوم آن شتر را
پی كردند ) ، همه قوم را به عنوان مرتكب جرم می‏شمارد ، همچنانكه همه‏
آنها را مستحق مجازات برای آن عمل می‏داند و می‏گويد : " « فدمدم عليهم‏
ربهم »" ( 2 ) .
علی ( عليه‏السلام ) در يكی از خطب نهج‏البلاغه در توضيح اين مطلب‏
می‏فرمايد :
" « ايها الناس انما يجمع الناس الرضا و السخط » " ( 3 ) .

پاورقی :

. 1 مانند آيه 79 از سوره بقره : " فويل للذين يكتبون الكتاب‏
بأيديهم ثم يقولون هذا من عند الله ليشتروا به ثمنا قليلا فويل لهم مما

كتبت أيديهم و ويل لهم مما يكسبون »" و همچنين آيه 112 از سوره آل‏

عمران : " ضربت عليهم الذلة أينما ثقفوا الا بحبل من الله و حبل من‏
الناس و باؤا بغضب من الله و ضربت عليهم المسكنة ذلك بأنهم كانوا
يكفرون بايات الله و يقتلون الانبياء بغير حق ذلك بما عصوا و كانوا

يعتدون »" .
. 2 شمس / . 14
. 3 نهج‏البلاغه ، خطبه . 199

32