يگانگی يا چند گانگی جامعه‏ها از نظر ماهيت

طرح اين مسأله نيز - چنانكه قبلا اشاره شد - برای هر مكتب ضروری است ،
زيرا با طرح اين مسأله است كه روشن می‏گردد آيا همه جامعه‏های انسانی‏
می‏توانند تابع و پيرو يك ايدئولوژی باشند ، يا به تعدد و تنوع جامعه‏ها
بايد ايدئولوژيها متنوع و متعدد باشد ، هر قومی و هر ملتی و هر تمدن و
فرهنگی بايد ايدئولوژی خاص خود را داشته باشد ، زيرا ايدئولوژی عبارت‏
است از مجموع طرحها و راه‏هايی كه جامعه را به سوی كمال و سعادتش رهبری‏
می‏كند ، و از طرفی می‏دانيم كه هر نوعی خواص و آثار و استعدادهای ويژه‏ای‏
دارد و كمال و سعادتی خاص خود او در انتظار اوست . هرگز كمال و سعادت‏
اسب عين كمال و سعادت گوسفند يا انسان نيست .
پس اگر جامعه‏ها - كه فرض بر اصالت و عينيت آنهاست - همه دارای يك‏
ذات و يك طبيعت و يك ماهيت باشند ،

51