گوناگون تقريبا بیانتهايی از رسوم ، عادات ، افكار ، قوانين و نهادهایاجتماعی به وی عرضه میگردد . همين گوناگونی ظاهرا نامربوط است كه نقطهآغاز تحقيق را تشكيل میدهد . در پايان تحقيق بايد نظمی انديشيده جانشيناين گوناگونی نامربوط گردد . منتسكيو درست مانند " ماكس وبر "میخواهد از دادههای نامربوط بگذرد تا به نظم معقول برسد . آری ، اين مشی، همانا مشی خاص جامعهشناس است " ( 1 ) . خلاصه اين بيان اين است كه در ورای گوناگونی شكلهای پديدههای اجتماعیكه آنها را با يكديگر بيگانه نشان میدهد ، جامعهشناس وحدتی كشف میكندكه همه گوناگونيها مظهر آن وحدت شناخته میشوند . و همچنين درباره اينكه آثار و پديدههای مشابه اجتماعی از يك سلسله عللمشابه سرچشمه میگيرند ، از كتاب ملاحظات درباره علل عظمت و انحطاطروميان چنين نقل میكند : " تصادف بر جهان حكمفرما نيست . اين نكته را میتوان از روميان پرسيد، زيرا آنان تا زمانی كه برنامهای در فرمانروايی داشتند با كاميابيهایپياپی قرين بودند و چون برنامهای ديگر در پيش گرفتند با ادبارهای پياپیروبرو شدند . در هر نظام سلطنتی علتهايی ، خواه اخلاقی و خواه جسمانی ، دركار است كه نظام مذكور را به اعتلا میرساند ، برقرار میدارد يا به سویپرتگاه نابودی سوق میدهد . همه پيشامدها تابع اين عللاند و اگر تصادفيك نبرد ، يعنی علتی خاص ، دولتی را واژگون پاورقی : . 1 مراحل اساسی انديشه در جامعه شناسی ، ص . 26 |