تحول و تطور تاريخ آنچه تاكنون گفته شد درباره يكی از دو مسأله مهم تاريخ يعنی ماهيتتاريخ بود كه آيا مادی است يا غيرمادی ؟ مسأله مهم ديگر تحول و تطورتاريخ انسانی است . میدانيم كه انسان موجود اجتماعی منحصر به فرد نيست ، پارهای جاندارهایديگر نيز بيش و كم زندگی اجتماعی و موجوديت اجتماعی دارند ، زندگیشانبا تعاون و همكاری و تقسيم وظايف و مسؤوليتها تحت يك سلسله قواعد وقوانين منظم صورت میگيرد . همه میدانيم كه زنبور عسل اينچنين جانداریاست . اما يك تفاوت اساسی ميان موجوديت اجتماعی انسان و موجوديت اجتماعیآن جانداران وجود دارد و آن اين است كه زندگی اجتماعی آن جانداران ثابتو يكنواخت است ، تحول و تطوری در نظام زندگی آنها ، و به تعبير موريسمترلينگ ، در تمدن |