چون قبل از فتح مكه هنوز مسلمين در اقليت بودند [ و اين اعمال آنها ]
روی ايمان كامل بود ولی بعد از فتح مكه مردم خودبخود می‏آمدند [ و اسلام‏
اختيار می‏كردند ] . ايمان بعد از فتح مكه ارزش ايمان قبل از فتح مكه را
نداشت . پس در اينكه روز فتح مكه روز پيروزی عظيمی برای اسلام است هيچ‏
بحثی نيست و ما هم بحثی نداريم .
گفتيم برخی گفته‏اند شايد مقصود از روزی كه قرآن اينهمه به آن اهميت‏
می‏دهد : « اليوم يئس الذين كفروا من دينكم فلا تخشوهم و اخشون اليوم‏
اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتی » ، روز بزرگ فتح مكه باشد . (
همان طور كه عرض كردم دليلی در لفظ يا در تاريخ برای اثبات اين سخن‏
نيست ) .
اين سخن هم گذشته از اينكه هيچ قرينه و تاريخی آنرا تأييد نمی‏كند ، صدر
آيه نيز آنرا تأييد نمی‏كند چون آيه می‏گويد : « اكملت لكم دينكم و اتممت‏
عليكم نعمتی »نعمت خودم را به پايان رساندم يعنی چيزی باقی نمانده كه‏
نگفته باشم ، همه چيز را گفتم ، و حال آنكه ما می‏دانيم بسياری از
دستورات اسلام بعد از فتح مكه نازل شده است . اين با « اتممت عليكم‏
نعمتی »نمی‏سازد . وقتی می‏گويد من اين ساختمان را به پايان رساندم ،
مسلما منظور ساختمان نيمه تمام نيست . بسياری از آيات و از جمله همه‏
سوره مائده كه اتفاقا مفصل و زياد است و دستور هم زياد دارد ، بعد از
فتح مكه باشد كه در سال هشتم هجری بوده در حالی كه سوره مائده در اواخر
سال دهم هجری نازل شده است . اگر هم بگوئيم تنها اين آيه [ در فتح مكه ]
نازل شده ، باز با اتمام نعمت جور در نمی‏آيد .
در اينكه منظور از " اليوم " در اين آيه روز فتح مكه باشد ، ايراد

126