فهرست مطالب

متن خطبه سى و چهارم 3

ترجمه خطبه سى و چهارم 5

اين خطبه را پس از فراغت از غائله خوارج فرموده است و از مردم اظهار انزجار نموده و آنانرا پند مى‏دهد 5

تفسير عمومى خطبه سى و چهارم 7

اف لكم ، لقد سئمت عتابكم ، ارضيتم بالحياة الدنيا من الاخرة عوضا و بالذل من العز خلفا 7

كسى كه به خوشى‏هاى بى‏اساس دنيا دل بر بندد بايد تن به ذلت‏ها و پستى‏ها بدهد 7

اذا دعوتكم الى جهاد عدوكم دارت اعينكم كانكم من الموت فى غمرة و من الذهول فى سكرة 8

شگفتا ، هنگاميكه سخن از جهاد حيات‏بخش بميان مى‏آورم در سكرات موت مى‏افتيد 8

يرتج عليكم حوارى فتعمهون و كان قلوبكم مالوسة فانتم لا تعقلون 9

با شنيدن دعوت براى دفاع از حيات چنان از ترس و هراس دگرگون مى‏شويد كه از درك سخنان من ناتوان مى‏گرديد 9

ما انتم لى بثقة سجيس الليالى و ما انتم بركن يمال بكم و لا زوافر عز يفتقر اليكم 10

چگونه اين رهبر عظيم به مردمى اطمينان كند كه نه در ميان خود اتحادى در نظر و خواسته‏ها دارند و نه حقيقت رهبر را درك مى‏كنند و نه راهى براى ورود سخنان او به دل خود باز مى‏كنند ؟

[ 10 ]

نقل سخنانى از جبران خليل درباره على ( ع ) 11

ما انتم الا كابل ضل رعاتها كلما جمعت من جانب انتشرت من آخر 12

تا يك بعد اين ارواح پوسيده وصله شود ، بعد ديگرى از آنها پاره مى‏گردد 12

[ 308 ]

لبئس لعمر اللّه سعرنار الحرب انتم 15

اگر جنگ قانونى است ، سستى و دودلى يعنى چه ؟ 15

تكادون و لا تكيدون و تنتقض اطرافكم فلا تمتعضون لا ينام عنكم و انتم فى غفلة ساهون غلب و اللّه المتخاذلون 17

چاره‏سازى و حيله‏گرى و مكرپردازى در جنگ و جهاد 17

رواياتى در موضوع بالا 18

و ايم اللّه انى لا ظن بكم ان لو حمس الوغى و استحر الموت قد انفرجتم عن ابن ابيطالب انفراج الرأس 19

پس تشكل و تركب شما با من ، صورى و بى‏اساس است 19

و اللّه ان امرأ يمكن عدوه من نفسه يعرق لحمه و يهشم عظمه و يفرى جلده لعظيم عجزه ضعيف ما ضمت عليه جوانح صدره 20

هيچ ناتوانى شرم‏آورتر از آن نيست كه آدمى با باز كردن منطقه حيات خود بروى دشمن به متلاشى كردن موجوديت خود كمك كند 21

انت فكن ذاك ان شئت و اما انا فو اللّه دون ان اعطى ذلك ضرب بالمشرفية ،

تطير منه فراش الهام و تطيح السواعد و الاقدام و يفعل اللّه بعد ذلك ما يشاء 22

تو چنان باش كه ميخواهى ، اما من حيات بى‏تعهد را مرگى پست ميدانم 22

شما اين حيات را كه تحت مشيت الهى از گذرگاه قوانين شگفت‏انگيز طبيعت عبور كرده و از دروازه ورود به اين دنيا تا خروج از آن ، محاسبات دقيق خود انسانها هم بآن اضافه شده است بچه كسانى مى‏سپاريد ؟ 24

ايها الناس ان لى عليكم حقّا و لكم على حق ، فاما حقكم على فالنصيحة لكم و توفير فيئكم عليكم و تعليمكم كيلا يجهلوا و تاديبكم كيفا ما تعلموا 25

حقوقى كه مردم يك جامعه اسلامى بر زمامدار خود دارند حق يكم خيرخواهى 25

نقل قسمتى از نامه به عثمان بن حنيف 26

در اين نقطه حساس است كه روش سياسى امير المؤمنين ( ع ) از سياستمداران معمولى جدا مى‏شود 26

1 روش سياستمداران معمولى 26

2 سياستمداران حرفه‏اى 27

3 هدف و وسيله 28

4 اصول اخلاقى و مذهبى 28

على و سياستمدارى نقل عبارتى از پطروشفسكى 28

[ 309 ]

توضيح و بررسى عبارات پطروشفسكى يكم پنجم 34 30

حق دوم تنظيم كامل مسائل اقتصادى جامعه 35

حق سوم تعليم مردم جامعه براى رها ساختن آنان از جهل 35

حق چهارم تربيت براى گرديدن‏هاى تكاملى 36

و اما حقى عليكم فالوفاء بالبيعة و النصيحة فى المشهد و المغيب و الاجابة حين ادعوكم و الطاعة حين امركم 37

حقوقى كه زمامدار اسلامى بر مردم جامعه مسلمين دارد حق يكم وفاء به بيعت با امام 38

حق دوم خيرخواهى درباره زمامدار در حضور و غياب 39

حق سوم پاسخ مثبت مردم به دعوت زمامدار و اطاعت از دستورات او 41

متن خطبه سى و پنجم 43

ترجمه خطبه سى و پنجم اين خطبه را پس از داستان حكميت فرموده است 43

تفسير عمومى خطبه سى و پنجم 45

الحمد للّه و ان اتى بالخطب الفادح و الحدث الجليل 45

سپاس مر خداراست حتى در ناگوارترين حالات زندگى 45

داستان حكميت 45

حكميت يكى از تلخ‏ترين رويدادهاى زندگى امير المؤمنين ( ع ) يكم 47

هشدارى از على ( ع ) به سپاهيان به نقل از ابن ابى الحديد 48

حكميت قضيه دوم 49

حكميت قضيه سوم 50

عمرو بن عاص براى على ( ع ) سرنوشت تعيين مى‏كند

[ 50 ]

با همه اين تلخى‏ها و ناگوارى‏ها ، اى خداى بزرگ دهان از سپاس تو نخواهم بست 52

فرزند ابيطالب از حيات محورى در قضاوتهايش درباره جهان و رويدادهاى تلخ و ناگوار زندگى نجات پيدا كرده و از افق بالاترى مى‏نگرد 52

مسأله نقص و شر 53

و اشهد ان لا اله الاّ اللّه لا شريك له ، ليس معه اله غيره و ان محمداً عبده و رسوله صلى اللّه عليه و آله 54

فلسفه تذكر و رمز دائمى شهادتين 55

اما بعد ، فان معصية الناصح الشفيق العالم المجرب تورث الحسرة و تعقب

[ 310 ]

الندامة 55

عوامل مقاومت در برابر تعليم و تربيتى كه معلمان تجربه ديده و مربيان خير خواه انجام مى‏دهند 56

نوع يكم مقاومت مستند به عوامل ارثى دلائل يكم چهارم 58 56

نوع دوم مقاومتى كه از تقويت و تشديد يك يا چند مختص روانى طبيعى بوجود آمده تعليم و تربيت را از اثر مى‏اندازد . 60

نوع سوم مقاومتى كه از بى‏شخصيتى بوجود مى‏آيد و تعليم و تربيت را از اثر مى‏اندازد 61

و قد كنت امرتكم فى هذه الحكومة امرى و نخلت لكم مخزون رائى لو كان يطاع لقصير امر فابيتم على اباء المخالفين الجفاة و المنابذين العصاة 63

من كه در مسئله حكميت با اصرار تمام مخالف بودم از من اطاعت نكرديد و نتايج وخيم مخالفت با من را ديديد ، حالا طلب‏كار هم هستيد ؟

[ 64 ]

حتى ارتاب الناصح بنصحه و ظن الزند بقدحه 65

مقاومت نابكارانه تبهكاران بجائى ميرسد كه معلم تجربه ديده و مربى خيرخواه را به ترديد مى‏اندازد 65

متن خطبه سى و ششم 67

ترجمه خطبه سى و ششم 68

تفسير عمومى خطبه سى و ششم 69

داستان خوارج نهروان و معرفى آنها 69

فانا نذير لكم ان تصبحوا صرعى باثناء هذا النهر و باهضام هذا الغائط على غير بينة من ربكم و لا سلطان مبين معكم قد طوحت بكم الدار و احتبلكم المقدار 73

بدون هيچ دليل روشن ، خود را بهلاكت خواهيد انداخت 73

قضا و قدر شما نابخردان لجوج را در دام خود تباه خواهد ساخت 74

خلاصه‏اى از مبحث قضا و قدر 75

عناصر تشكيل سرنوشت انسانى 76

علم خداوندى و كارهاى اختيارى انسانها و چند مسئله مهم كه مربوط به علم خداوندى است 78

يكم حقيقت اوصاف و افعال خداوندى قابل مقايسه با اوصاف و اعمال انسانى نيست 79

[ 311 ]

دوم با اينكه اوصاف و افعال خداوندى در كلمات زمانى بيان مى‏شود با اينحال فوق زمان ميباشد 80

سوم توضيحى درباره علم خداوندى كه با كلمه ماضى يا مستقبل در قرآن ذكر شده 83

طرح خصوصى مسئله علم خداوندى و كارهاى اختيارى انسانها 87

يك اكتشاف عينى و تجربى در كارهاى انسانى در مقابل علم خداوندى 88

و قد كنت نهيتكم عن هذه الحكومة فابيتم على اباء المنابذين حتى صرفت رائى الى هواكم و انتم معاشر اخفاء الهام . سفهاء الاحلام . و لم آت لا اباً لكم بجراً و لا اردت لكم ضراً 90

آيا امير المؤمنين ( ع ) رأى خود را تابع هواى آن سبك مغزها نمود ؟

[ 90 ]

متن خطبه سى و هفتم 93

ترجمه خطبه سى و هفتم كه در آن فضائل خود را پس از نهروان بيان ميدارد 94

تفسير عمومى خطبه سى و هفتم 95

فقمت بالامر حين فشلوا و تطلعت حين تقبعوا و نطقت حين تعتوا و مضيت بنور اللّه حين وقفوا 95

اين است نتيجه استقلال و آزادى شخصيت 96

و كنت اخفضهم صوتا و اعلاهم فوتا فطرت بعنانها و استبددت برهانها كالجبل لا تحركه القواصف و لا تزيله العواصف . لم يكن لاحد فى مهمز و لا لقائل فى مغمز 97

أرى چنين بود على بن ابيطالب ( ع ) 97

سخنى درباره عشق واقعى 99

مقدمه يكم تا چهارم 103 100

سخنانى درباره على ( ع ) و شناسائى آن حضرت از بيان مبارك خودش 107

يكم و دوم برگزيده و گرفته شده از خطبه سوم 107

سوم تا پنجم برگزيده و گرفته شده از خطبه 4 و 173 108

ششم تا نهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 4 و 5 109

دهم تا دوازدهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 4 و 2 و 10 110

سيزدهم تا پانزدهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 16 و 17 و 22 111

[ 312 ]

شانزدهم تا نوزدهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 22 24 112

بيستم تا بيست و دوم برگزيده و گرفته شده از خطبه 25 26 27 113

بيست و سوم بيست و چهارم برگزيده و گرفته شده از خطبه 17 29 114

بيست و پنجم بيست و ششم برگزيده و گرفته شده از خطبه 33 115

بيست و هفتم بيست و هشتم برگزيده و گرفته شده از خطبه 26 37 116

بيست و نهم سى‏ام برگزيده و گرفته شده از خطبه 39 43 117

سى و يكم سى و سوم برگزيده و گرفته شده از خطبه 55 57 118

سى و چهارم سى و ششم برگزيده و گرفته شده از خطبه 67 72 119

سى و هفتم سى و نهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 83 82 120

چهلم برگزيده و گرفته شده از خطبه 90 121

چهل و يكم چهل و دوم برگزيده و گرفته شده از خطبه 90 91 122

چهل و سوم برگزيده و گرفته شده از خطبه 91 123

چهل و چهارم چهل و پنجم برگزيده و گرفته شده از خطبه 95 124

چهل و ششم چهل و هفتم برگزيده و گرفته شده از خطبه 177 125

چهل و هشتم برگزيده و گرفته شده از خطبه 222 126

بيان حسين بن على ( ع ) در دعاى عرفه 126

چهل و نهم پنجاهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 99 106 127

پنجاه و يكم پنجاه و دوم برگزيده و گرفته شده از خطبه 107 104 128

پنجاه و سوم برگزيده و گرفته شده از خطبه 116 129

پنجاه و چهارم برگزيده و گرفته شده از خطبه 118 130

پنجاه و پنجم پنجاه و هفتم برگزيده و گرفته شده از خطبه 121 120 119 131

پنجاه و نهم و شصتم برگزيده و گرفته شده از خطبه 124 123 122 132

شصت و دوم شصت و سوم برگزيده و گرفته شده از خطبه 125 133

شصت و چهارم شصت و ششم برگزيده و گرفته شده از خطبه 129 126 134

شصت و هفتم شصت و نهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 135 134 135

هفتادم هفتاد و يكم برگزيده و گرفته شده از خطبه 135 136

هفتاد و دوم هفتاد و پنجم برگزيده و گرفته شده از خطبه 154 151 147 137 137

هفتاد و ششم برگزيده و گرفته شده از خطبه 154 138

هفتاد و هفتم هفتاد و هشتم برگزيده و گرفته شده از خطبه 158 157 139

هفتاد و نهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 160 140

[ 313 ]

هشتادم هشتاد و يكم ، برگزيده و گرفته شده از خطبه 167 166 141

هشتاد و دوم برگزيده و گرفته شده از خطبه 170 142

هشتاد و سوم هشتاد و پنجم برگزيده و گرفته شده از خطبه 172 143

هشتاد و ششم برگزيده و گرفته شده از خطبه 173 144

هشتاد و هفتم برگزيده و گرفته شده از خطبه 174 145

هشتاد و هشتم و هشتاد و نهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 178 146

نودم نود و يكم برگزيده و گرفته شده از خطبه 187 185 147

نود و دوم نود و سوم برگزيده و گرفته شده از خطبه 190 148

نود و چهارم برگزيده و گرفته شده از خطبه 195 149

نود و پنجم نود و ششم برگزيده و گرفته شده از خطبه 195 150

نود و هفتم نود و هشتم برگزيده و گرفته شده از خطبه 200 198 151

نود و نهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 203 152

يكصدم برگزيده و گرفته شده از خطبه 206 154

صد و يكم برگزيده و گرفته شده از خطبه 214 155

صد و دوم برگزيده و گرفته شده از خطبه 222 156

صد و سوم برگزيده و گرفته شده از خطبه 227 157

صد و چهارم برگزيده و گرفته شده از خطبه 10 158

صد و پنجم برگزيده و گرفته شده از خطبه 17 159

صد و ششم و صد و هفتم برگزيده و گرفته شده از خطبه 31 28 160

صد و هشتم برگزيده و گرفته شده از خطبه 36 161

صد و نهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 41 162

صد و دهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 45 163

صد و يازدهم صد و دوازدهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 45 164

صد و سيزدهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 50 165

صد و چهاردهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 54 166

صد و پانزدهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 62 167

صد و شانزدهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 70 168

صد و هفدهم برگزيده از كلمات قصار 21 168

صد و هجدهم برگزيده و گرفته شده از خطبه 35 169

صد و نوزدهم صد و بيستم برگزيده و گرفته شده از خطبه 109 83 170

[ 314 ]

314 صد و بيست و يكم صد و بيست دوم برگزيده و گرفته شده از كلمات قصار 235 185 171

صد و بيست و سوم صد و بيست و چهارم برگزيده و گرفته شده از كلمات قصار 272 250 172

بقيه تفسير عمومى خطبه سى و هفتم 173

الذليل عندى عزيز حتى اخذ الحق له و القوى عندى ضعيف حتى اخذ الحق منه 173

هيچ راهى براى ارتباط با ناتوانان ندارم مگر اينكه نخست حق آنان را از اقويا بگيرم 173

هيچ راهى براى ارتباط با اقويا ندارم ، مگر اينكه نخست حق ناتوانان را از آنان بگيرم 174

رضينا عن اللّه قضائه و سلمنا للّه امره 175

ما به آنچه تعهد بسته‏ايم ايفاء خواهيم كرد ، اين است وظيفه حتمى ما ، پس از آن رضا به قضايش داريم و امر او را بر خود او ميگذاريم و براه خود ادامه ميدهيم 175

اترانى اكذب على رسول اللّه ( ص ) و اللّه لأنا اول من صدقه فلا اكون اول من كذب عليه 176

من نخستين كسى هستم كه رسالت او را تصديق نموده‏ام 176

فنظرت فى امرى فاذا طاعتى قد سبقت بيعتى و اذا الميثاق فى عنقى لغيرى 177

بحثى در تعهد و مسئوليت 178

تعريف تعهد تقسيم پديده‏ها و فعاليت‏هاى روانى 178

تعهد و سه مرحله تعين انسانى 180

تعهد و مسئوليت در تعين اول 184

تعهد و مسئوليت در تعين دوم 184

تعهد و مسئوليت در تعين سوم نوع يكم تعهد انسانى 185

نوع دوم تعهد انسانى الهى 188

نقل بخشى از فرمان به مالك اشتر 188

تعهد و احترام و ايفاى آن از ديدگاه قرآن 193

موضوع تعهد و گروه يكم آيات 194

نقل روايتى از حضرت صادق ( ع ) 195

گروه دوم از آيات در لزوم وفا به عهد 196

گروه سوم آيات عهد خداوندى 197

متن خطبه سى و هشتم 199

ترجمه خطبه سى و هشتم در تحليل شبهه 199

[ 315 ]

تفسير عمومى خطبه سى و هشتم 200

و انما سميت الشبهه شبهة لانها تشبه الحق 200

شبهه‏هاى طبيعى و شبهه‏هاى عمدى 200

فاما اولياء اللّه قضياؤهم فيها اليقين و دليلهم سمت الهدى و اما اعداء اللّه فدعاؤهم فيها الضلال و دليلهم العمى 201

نور يقين بزرگترين عامل روشنائى انسانى در تايكى‏هاى شبهات براى اولياء اللّه است 201

فما ينجوا من الموت من خافه و لا يعطى البقاء من احبه 202

نه ترس از مرگ ميتواند مرگ را منتفى بسازد و نه عشق و علاقه به بقاء زندگى پايدارى را نصيب انسان مى‏كند 203

متن خطبه سى و نهم 204

ترجمه خطبه سى و نهم 205

تفسير عمومى خطبه سى و نهم 206

منيت بمن لا يطيع اذا امرت و لا يجيب اذا دعوت 206

رهبرى مبتلا به پيروانى نا آگاه از عظمت تكليف 206

لا ابا لكم ، ما تنتظرون بنصر ربكم 207

آخر در انتظار چه نشسته‏ايد ؟ 207

اما دين يجمعكم و لا حمية تحمشكم 208

يا به مقتضاى دينى كه معتقديد از خود دفاع كنيد يا بتحريك غيرت انسانى 208

اقوم فيكم مستصرخا و اناديكم متغوثا ، فلا تسمعون لى قولا و لا تطيعون لى امرا حتى تكشف الامور عن عواقب المسائة 209

پيش از آنكه عواقب وخيم حوادث گريبان شما را بگيرد بفريادهاى من گوش بدهيد 209

فما يدرك بكم ثار و لا يبلغ بكم مرام . دعوتكم الى نصر اخوانكم فجرجرتم جرجرة الجمل الاسر و تثاقلتم تثاقل النضو الادبر . ثم خرج الى منكم جنيد متذائب ضعيف كانما يساقون الى الموت و هم ينظرون 210

نه بانتقام خونهائى كه با شمشير تبهكاران ريخته مى‏شود اهميتى ميدهيد و نه از احساس برادرى با آن انسانها كه در راه شما بخاك و خون در غلطيده‏اند برخوردار هستيد 211

[ 316 ]

متن خطبه چهلم 213

ترجمه خطبه چهلم 214

اين خطبه درباره خوارج است كه مى‏گفتند ( حكمى نيست مگر از آن خدا ) 215

تفسير عمومى خطبه چهلم 216

كلمة حق يراد بها الباطل نعم انه لا حكم الا للّه و لكن هؤلاء يقولون لا امرة الا للّه 216

رهبر در مقابل باطلى حق نما 216

تحليل شعار خوارج 218

نعم انه لا حكم للّه و لكن هؤلاء يقولون لا امرة الا للّه و انه لا بد للناس من امير بر او فاجر يعمل فى امرته المؤمن و يستمتع فيها الكافر و يبلغ اللّه فيها الاجل و يجمع به الفيى‏ء و يقاتل به العدو و تأمن به السبل و يؤخذ به للضعيف من القوى حتى يستريح بر و يستراح من فاجر 220

اگر زمامدار يك جامعه با ايمان نباشد 220

توضيحى درباره حاكميت خداوندى و سازگارى آن با حكومت مردم بر مردم 221

حاكميت خداوندى يعنى چه ؟ يكم ( اللّه ) 225

دوم ( حاكميت ) 227

دلائل امكان به فعليت آمدن حاكميت خداوندى يكم 229

دوم سوم 231 230

نظريه روسو درباره قانونگذار 232

رواياتى درباره حجت درونى و برونى 234

حكومت مردم بر مردم مانند حكومت روح تصفيه شده بر صفات و فعاليتهاى انسانى 235

جماعت و شورى 237

توضيحى درباره شورى با نظر به آيات 238

نظر على ( ع ) در موضوع مشورت 241

سند و دليل اصالت مشورت 243

موضوع مشورت در اسلام چيست ؟ 247

تقسيم امور بر حكم و موضوع : يكم حكم 247

احكام ثانويه 248

نوع دوم موضوع 249

زمامدارى و حكومت جبرى طبيعى ، و زمامدارى و حكومت انسانى الهى 251

[ 317 ]

تطبيق مديريت‏هاى سه گانه بر حكومت و زمامدارى در اجتماعات 254

متن خطبه چهل و يكم 257

ترجمه خطبه چهل و يكم در نهى از حيله‏گرى 258

تفسير عمومى خطبه چهل و يكم 259

ايها الناس ان الوفاء توام الصدق و لا اعلم جنة اوقى منه 259

رابطه مستقيم وفا و صدق 259

صدق و وفا سپرى نگهدارنده‏تر از همه سپرها 260

و ما يغدر من علم كيف المرجع 262

آن سرنوشت نهائى حيات كه در انتظار انسان است ، با حيله‏پردازى پوچ و تباه مى‏گردد 262

و لقد اصبحنا فى زمان قد اتخذ اكثر اهله الغدر كيسا و نسبهم اهل الجهل فيه الى حسن الحيلة ما لهم قاتلهم اللّه قد يرى الحول القلب وجه الحيلة و دونها مانع من امر اللّه و نهيه ، فيدعها رأى عين بعد القدرة عليها و ينتهز فرصتها من لا جريحة له فى الدين 263

آيا حيله پردازى و مكارى ، نبوغ و استعداد و هشيارى و زيركى است ؟ 264

عوامل فريب انسانها : يكم 265

عامل دوم سوم 266

حيله‏گريها و فكرپردازيها در برابر واقعيات ، كف‏هاى ناپايدارند 267

آيات درباره مكر و حيله 269

متن خطبه چهل و دوم 271

ترجمه خطبه چهل و دوم 272

تفسير عمومى خطبه چهل و دوم 273

ايها الناس ان اخوف ما اخاف عليكم اثنان : اتباع الهوى و طول الامل فاما اتباع الهوى فيصد عن الحق و اما طول الامل فينسى الاخرة 273

پيروى از هوى مزاحم حق‏يابى و درازى آرزوها موجب فراموش شدن آخرت 273

الاوان الدنيا قد ولت حذاء فلم يبق منها الاصبابة كصبابة الاناء اصطبها صابها 277

زمان بسيار سريع مى‏گذرد ، ولى نگاه ما باين حركت سريع از فاصله بسيار

[ 318 ]

زياد است كه حركت سريع را كند نمايش ميدهد 277

الا و ان الاخرة قد اقبلت 280

معاد و آخرت در پيش است 280

آيات مربوط به معاد 281

ضرورت معاد و آخرت از ديدگاه فلسفى 282

دلائل ضرورت معاد : يكم اشتياق عالى درباره احساس و انجام تكليف 283

دليل دوم 284

دليل سوم چهارم 285

و لكل منهما بنون ، فكونوا من ابناء الاخرة و لا تكونوا من ابناء الدنيا فان كل ولد سيلحق بابيه يوم القيامة 286

فرزندان دنياى گذران و فرزندان آخرت جاودان 287

اليوم عمل و لا حساب و غدا حساب و لا عمل 289

امروز روز كشت است و كار ، و فردا روز درو كردن 289

آيا پس از انقراض اين زندگى دنيوى ، باز حركت تكاملى امكان پذير خواهد بود ؟ 290

متن خطبه چهل و سوم 293

ترجمه خطبه چهل و سوم 294

تفسير عمومى خطبه چهل و سوم 295

ان استعدادى لحرب اهل الشام و جرير عندهم اغلاق للشام و صرف لاهله عن خيران ارادوه ، و لكن قد وقت لجرير و قتالا يقيم بعده الا مخدوعا او عاصيا و الرأى عندى مع الاناة فارودوا و لا اكره لكم الاعداد 295

داستان جرير بن عبد اللّه بجلى 295

و لقد ضربت انف هذا الامر و عينه و قلبت ظهره و بطنه فلم ار فيه الا القتال او الكفر بما جاء به محمد ( ص ) 299

يا نبرد با طغيانگر فرعون صفت يا كفر به دين محمد ( ص ) 299

انه قد كان على الامة وال احدث احداثا و اوجد الناس مقالا فقالوا ثم نقموا فغيروا 300

حوادثى را كه والى ايجاد كرد 300

متن خطبه چهل و چهارم 301

ترجمه خطبه چهل و چهارم 301

تفسير عمومى خطبه چهل و چهارم 302

داستان مصقلة بن هبيره شيبانى و بنى ناجيه 302

[ 319 ]