جماعت و شورى
در منابع اسلامى پديده جماعت و شورى بطور جدى مطرح است . اين دو روايت و مضامين شبيه به آن دو در منابع اسلامى وجود دارد :
الجماعة رحمة ( جماعت رحمت است ) .
و يد اللّه مع الجماعة ( دست خدا با جماعت است ) .
اين دو روايت يك واقعيت عينى را مطرح كردهاند كه مردم در حال تشكل جمعى براى تحقيق و بدست آوردن يك هدف معقول مىتوانند از فهم و عقل و وجدان يكديگر بهرهبردارى كنند و هر يك از آنان كتابى گشوده در مقابل ديدگان ديگرى بوده باشد . اجتماع و تفاهم عقول انسانى حد اقل نتيجهاى را كه در بر دارد ، تصاعد حسابى محصول و بيشتر اوقات نتيجه تصاعد هندسى ببار مىآورد .
افضل النّاس رأيا من لا يستغنى عن رأى مشير 1 ( بهترين مردم از نظر رأى
-----------
( 1 ) [ غرر الحكم و درر الكلم عبد الواحد آمدى شرح خونسارى ص 429 ]
[ 238 ]
و نظر كسى است كه از رأى مشورتكننده بىنياز نباشد ) .
از طرف ديگر دو آيه در قرآن مجيد موضوع شور و مشورت را بيان مىكند :
1 فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّه لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظّاً غَليظَ الْقَلْبِ لَأَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فىِ الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ 1 ( برحمت خداوندى بر آنان نرم شدهاى و اگر تندخو و سخت دل بودى از پيرامون تو پراكنده مىشدند ، پس آنان را عفو كن و براى آنان از خدا طلب مغفرت نما و در امر با آنان مشورت كن و هنگامى كه تصميم گرفتى توكل بر خدا كن ، خداوند توكل كنندگان را دوست مىدارد ) .
2 وَ الَّذينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ وَ الَّذينَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلوةَ وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَيْنَهُمْ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ . وَ الَّذينَ إِذا اَصابَهُمْ الْبَغْىُ هُمْ يَنْتَصِرُونَ 2 ( و آنان كه از گناهان بزرگ و فحشاها اجتناب مىورزند و هنگامى كه غضبناك شدند .
مىبخشند و كسانيكه پروردگارشان را پاسخ پذيرش گفتند و نماز را بر پا داشتند و امر آنان در ميانشان شورى ( مشورت ) است و از آنچه كه به آنان روزى كردهايم ، انفاق مىكنند و آنان كسانى هستند كه هنگامى كه اگر بآنان ستمى برسد ، بيارى هم برميخيزند ) .
