" ديده " از آن جهت به چشم اطلاق می‏شود كه كار مخصوص " ديدن " "
ابصار " از آن سر می‏زند . لذا اين دو كلمه اگر چه اسم يك عضو می‏باشد
ولی مورد استعمال آنها تفاوت دارد .
وقتی كه يك شاعر می‏خواهد تناسب و زيبائی چشم معشوق را توصيف كند و
نظر به عمل ديدن ندارد ، لفظ چشم را به كار می‏برد . در اين مورد استعمال‏
لفظ ديده صحيح نيست زيرا در اينجا عنايت به خود چشم است ، به درشتی و
ريزی و مشكی يا ميشی يا خماری بودن آن است ، مثل اينكه شاعر می‏گويد :
دو چشم مست تو خوش می‏كشند ناز از هم نمی‏كنند دو بد مست احتراز از
هم
ولی وقتی عنايت به كار چشم يعنی عمل ديدن باشد ، كلمه " ديده " را
به كار می‏برند . شاعر می‏گويد : "

ديده را فايده آنست كه دلبر بيند

"
در آيه مورد بحث ، چون عنايت به كار چشم يعنی عمل ديدن است كلمه "
أبصار " به كار رفته است نه كلمه " عيون " .

غض و غمض

كلمه ديگری كه در اين آيه به كار رفته است ، كلمه " « يغضوا » "
است كه از ماده " غض " است . غض و غمض دو لغت است كه هر دو در
مورد چشم به كار می‏رود و برخی آن دو را باهم اشتباه می‏كنند . بايد معنای‏
اين دو كلمه را نيز مشخص كنيم : غمض به معنای برهم گذاردن پلكها است .
می‏گويند غمض عين كن . كنايه است از اينكه صرف نظر كن .

137