حكمفرماست ، مظهر تام و تمام " « لا يعصون الله ما أمرهم »" ( 1 )هستند . اما افراد نسبت به اجتماع اين طور نيستند . درست است كهاجتماع هم روح و حياتی دارد ، ولی روح اجتماعی اين اندازه بر اعضای پيكرخود يعنی افراد تسلط و سيطره ندارد ، افراد نيز آن اندازه مسخر روحاجتماع نيستند . معنی مدنی بالطبع بودن انسان حكما از زمانهای بسيار قديم گفتهاند انسان مدنی بالطبع است ، يعنیانسان طبيعتا اجتماعی است . بعدها حكمای ديگر آمدهاند و اين جمله راشكافتهاند كه مقصود از اينكه انسان طبيعتا و ذاتا اجتماعی است چيست .اگر مقصود اين است كه انسان اين فرق را با نباتات و حيوانات البتهبعضی حيوانات دارد كه استعدادهايی كه در انسان هست و كمالاتی كه برایانسان مترقب است جز در پرتو زندگی اجتماعی ، ميسر نمیشود و احتياجاتزندگی انسان جز با تمدن رفع شدنی نيست ، البته مطلب درست است ، و امااگر مقصود اين است كه زندگی اجتماعی امری است غريزی و طبيعی و قهری وبيرون از دايره انتخاب و اختيار همان طوری كه بعضی حيوانات از قبيلزنبور عسل و موريانه و مورچه اين طور هستند ، اينها به حسب غريزه طوریساخته شدهاند كه قهرا و به طور خودكار با هم زندگی میكنند ، و افرادمختلف آنها به طوری مقهور و مسخر زندگانی اجتماعی و انجام وظيفه مخصوصبه خودپاورقی : . 1 تحريم ، . 6 |