جدول بنديها می‏كنيم ، كم و زياد می‏كنيم ، كه اينها هم برای ما مفيد است‏
.

ابزار دل ( تزكيه نفس )

يكی ديگر از آن ابزارها ابزار دل است ( 1 ) ، دل به اصطلاح عرفانی نه‏
اصطلاح قرآنی . قرآن هم گاهی به اين معنا اطلاق می‏كند ، ولی اين اصطلاح خاص‏
، اصطلاح عرفا است . آيا دل يك ابزار شناخت است ؟ آيا می‏شود انسان نه‏
از راه حس و عقل ، بلكه از راه دل بشناسد ؟ راه دل يعنی راه تزكيه نفس‏
، راه تزكيه قلب . آيا از اين راه می‏شود شناخت ؟ عده‏ای از علمای جديد
مانند پاسكال ( 2 ) رياضيدانان معروف ، ويليام جيمس ( 3 ) روانشناس و
فيلسوف معروف آمريكائی ، الكسيس كارل ( 4 ) و برگسون ( 5 ) [ دل را
ابزار شناخت می‏دانند ] . برگسون بيش از همه اينها معتقد است كه انسان‏
فقط يك ابزار شناخت دارد و آن دل است ، برای حواس و برای حواس و
برای عقل نقشی قائل نيست . دكارت مثل افلاطون عقل را ابزار شناخت‏
می‏داند ، حس را ابزار شناخت نمی‏داند ، می‏گويد حس به درد عمل می‏خورد ،
به درد زندگی می‏خورد ، مثل اتومبيل است برای انسان ، به درد كار می‏خورد
،

پاورقی :
. 1 [ در جلسه بعد ، استاد شهيد می‏فرمايند تعبير بهتر اين است كه دل‏
منبعی برای شناخت است و تزكيه نفس ابزار اين منبع ، چنانكه طبيعت‏
منبعی برای شناخت است و حواس ابزار آن ، و نيز عقل منبعی برای شناخت‏
است و استدلال و برهان ابزار آن ] .
2 . Pascsal
3 . William James
4 . Alexie Carrel
5 . Bergson

50