پس حالا حقيقت اين است ، زيرا مردم عالم اين را قبول كرده‏اند . آن وقت‏
، آن حقيقت بوده و اكنون اين حقيقت است . اگوست كنت ( 1 ) فرانسوی‏
شناخت راستين را اينچنين تعريف می‏كند .
واضح است كه اين ، تعريف غلطی است ( 2 ) كه بگوئيم آن روز آن حقيقت‏
بود و امروز اين حقيقت است و فردا اگر به گونه ديگری فكر كردند آن‏
حقيقت خواهد بود .
بعضی ديگر شناخت راستين را به گونه ديگر تعريف كردند ، گفتند :
شناخت راستين آن شناختی است كه اثر مفيد به حال بشر داشته باشد .
علمای قديم ( علمای اسلامی ) ميان حق و نافع تفكيك می‏كردند ، می‏گفتند :
حق بودن - يعنی مطابق با واقع بودن - فی حد ذاته يك مسئله است ، و نافع‏
و مفيد بودن مسئله ديگری است ، اين كه يك شی‏ء حق است يك چيز است و
اين كه مفيد است چيز ديگری است ، حال آيا اين دو تلازم دارند يا ندارند
، آيا هر چه حق است مفيد است و هر چه مفيد است حق است ، يا خير ،
مسأله ديگری است .

رابطه حق و مفيد در امور جزئی و كلی

ممكن است انديشه‏ای غلط باشد ولی همان انديشه غلط ، به حال بشر مفيد
باشد . مثلا پدر پير بيماری را كه پسر جوان مورد

پاورقی :
1 . Auguste Comte
. 2 [ در اين باره در جلسه بعد توضيح داده می‏شود ] .

177