علمای اهل تسنن در آنجا به نظر ما نظر درستی نيست - و واقعا هم درست‏
نيست - نظر اگوست كنت نيز در اينجا درست نيست . ممكن است بپرسيد كه‏
به چه دليل می‏گوئيد نظريه اگوست كنت درست نيست ؟ شايد حقيقت ، دو
هزار سال اين باشد كه خورشيد دور زمين می‏چرخد ، و اكنون هم سيصد سال است‏
كه حقيقت اين است كه زمين دور خورشيد می‏چرخد . جواب اين است كه [
حقيقت ] با " اصطلاح " عوض نمی‏شود . آقای اگوست كنت اين حساب را
نكرده است كه [ حقيقت ] به " اصطلاح " ما بستگی ندارد . فكر ، انديشه‏
و شناخت ، خاصيتی ذاتی است و آن خاصيت ذاتی اين است كه از ماوراء
خودش [ يعنی ] از واقعيت ، حكايت می‏كند . من اگر چنين می‏انديشم كه الان‏
مثلا ديماه است نه بهمن ماه ، اين فكر و انديشه من از واقعيتی حكايت‏
می‏كند . اين سؤال هميشه برای من مطرح است . می‏گويم واقعيت كه دو جور
نيست ، اينطور نيست كه تا سيصد سال پيش واقعا زمين ايستاده بود و
خورشيد می‏چرخيد و در سيصد سال اخير خورشيد يك جا ايستاده و زمين می‏چرخد
. من می‏دانم كه از وقتی كه خورشيد و زمينی بوده ، يا هميشه زمين مركز
بوده و خورشيد دور آن می‏چرخيده و يا بر عكس اين حالت بوده است . اين‏
كه من امروز می‏گويم " زمين به دور خورشيد می‏چرخد " يك انديشه است ، و
اينكه كسی آن روز می‏گفت " خورشيد به دور زمين می‏چرخد " يك انديشه‏
است ، هم انديشه او می‏خواست از واقع حكايت كند و هم انديشه من می‏خواهد
از واقع حكايت كند . بنابراين از اين دو ، يكی

198