حسن نيت داشت يا حسن نيت نداشت ؟ اگر حسن نيت داشت در آخر برگشت‏
يا برنگشت ؟ و اگر حسن نيت نداشت سياستش چه بود ؟ اينها از نظر تاريخ‏
، امور شبهه ناكی است . البته اغلب اينها دلائلی دارد ولی يك دلائلی كه‏
بگوئيم صد در صد قاطع است نيست و شايد همان حرفی كه شيخ صدوق و ديگران‏
معتقدند [ درست باشد ] گو اينكه شايد با مذاق امروز شيعه خيلی سازگار
نباشد كه بگوييم مأمون از اول صميميت داشت ولی بعدها پشيمان شد ، مثل‏
همه اشخاص ، در وقتی كه [ دچار سختی می‏شوند تصميمی مبنی بر بازگشت به‏
حق می‏گيرند اما وقتی رهائی می‏يابند تصميم خود را فراموش می‏كنند ] :
« فاذا ركبوا فی الفلك دعوا الله مخلصين له الذين فلما نجيهم الی البر
اذا هم يشركون »(1) . قرآن نقل می‏كند كه افرادی وقتی در چهار موجه دريا
گرفتار می‏شوند خيلی خالص و مخلص می‏شوند ، ولی هنگامی كه بيرون آمدند
تدريجا فراموش می‏كنند . مأمون هم در آن چهار موجه گرفتار شده بود ، اين‏
نذر را كرد ، اول هم تصميم گرفت به نذرش عمل كند ولی كم كم يادش رفت‏
و درست از آن طرف برگشت .
بهتر اين است كه ما مسئله را از وجهه حضرت رضا بررسی كنيم . اگر از
اين وجهه بررسی كنيم ، مخصوصا اگر مسلمات تاريخ را در نظر بگيريم ، به‏
نظر من بسياری از مسائل مربوط به مأمون هم حل می‏شود .

پاورقی :
. 1 سوره عنكبوت ، آيه . 65

210