كه می‏ترسم گنهكار باشم : « خشيت ان اكون آثما » ( 1 ) . ولی چرا از
عثمان دفاع می‏كرد ؟ آيا طرفدار شخص عثمان بود ؟ نه ، آن دفاع شديدی كه‏
می‏كرد ، می‏گفت من می‏ترسم كه تو خليفه مقتول باشی . اين برای عالم اسلام‏
ننگ است كه خليفه مسلمين را در مسند خلافت بكشند ، بی احترامی است به‏
مسند خلافت . اين بود كه می‏گفت اينها خواسته‏های مشروعی دارند ،
خواسته‏های اينها را انجام بده ، بگذار اينها برگردند بروند . از طرف‏
ديگر اميرالمؤمنين نمی‏خواست به شورشيان بگويد كار نداشته باشيد ، حرفهای‏
حق خودتان را نگوئيد ، حالا كه اين سرسختی نشان می‏دهد پس شما برويد در
خانه هايتان بنشينيد كه قهرا دست خليفه بازتر باشد و بر مظالمش افزوده‏
شود . اين حرف را هم البته نمی‏زد و نبايد هم می‏گفت ، اما اين را هم‏
نمی‏خواست كه عثمان در مسند خلافت كشته شود ، و آخرش هم عليرغم تمايل‏
اميرالمؤمنين [ اين امر واقع شد ] .
پس اگر امام حسن مقاومت می‏كرد نتيجه نهائيش آنطور كه ظواهر تاريخ‏
نشان می‏دهد كشته شدن بود اما كشته شدن امام و خليفه در مسند خلافت ، ولی‏
كشته شدن امام حسين كشته شدن يك نفر معترض بود . اين يك تفاوت شرايط
زمان امام حسن ( ع ) . شرايط زمان امام حسين ( ع ) .
تفاوت دومی كه در كار بود اين بود كه درست است كه نيروهای عراق يعنی‏
نيروهای كوفه ضعيف شده بود اما اين نه بدان معنی است كه به كلی از ميان‏
رفته بود ، و اگر معاويه همينطور می‏آمد

پاورقی :
. 1 نهج البلاغه ، خطبه . 240

86