میكند ، صدها هزار برابر نيرويی كه او خود در راه هدف خود مصرف میكند ،نيروی ذخيره در جهان هست كه در چنين شرايطی به ياری او به كار میافتد .از نظر مادی يك نفر طرفدار حقيقت و عدالت همان قدر بايد به اثرفعاليت خود مطمئن و اميدوار باشد كه يك نفر طرفدار ظلم و باطل بهفعاليتهای خود و اثر آنها مطمئن است ، زيرا به عقيده او از نظر جهان وجريان كلی عالم فرقی ميان آن دو نفر نيست ، ولی از نظر مكتب الهی بيناين دو تفاوت بسيار است . منطق اختصاصی قرآن قبلا گفتيم كه گفتگو در مسأله جبر و قدر از نيمه دوم قرن اول هجری رسمادر ميان متكلمين اسلامی آغاز و مورد تجزيه و تحليل واقع شده . قديمترينمسأله كلامی همين مسأله است . متكلمين نتوانستند اين مسأله را درستتجزيه و تحليل كنند و منحرف شدند : گروهی طرفدار جبر و گروهی طرفدار قدرشدند . در ميان عموم اهل كلام اعتقاد به تقدير مساوی با جبر ، و اعتقاد بهاختيار و آزادی بشر مساوی با نفی تقدير شناخته میشد . و اما اعتقاد بهتقدير در عين اعتقاد به اختيار ، هر چند مورد قبول ضمير ساده و صافمسلمانان صدر اول بود ، اما همينكه در چهارچوب كلام قرار گرفت و رنگفلسفی يافت نتوانست مورد قبول آن مردم واقع شود ، همچنانكه برای مردمچهارده قرن بعد از آنها نيز مشكل به نظر میرسد . قرآن كريم و همچنينروايات زياد و غيرقابل انكاری كه در اين زمينه از شخص رسول اكرم ( ص )يا ائمه اهل بيت ( ع ) رسيده |