نمیتواند وجود داشته باشد . امتياز بشر اعمال و افعال بشر از آن سلسله حوادث است كه سرنوشت حتمی و تخلفناپذير ندارد ، زيرا بستگی دارد به هزاران علل و اسباب و از آن جملهانواع ارادهها و انتخابها و اختيارها كه از خود بشر ظهور میكند . تمامامكاناتی كه در مورد جمادات و نباتات و افعال غريزی حيوان وجود دارد وتمام " اگر " هايی كه در وقوع آنها هست ، در افعال و اعمال بشر هست .در رشد يك درخت و يا انجام عمل غريزی يك حيوان ، هزاران " اگر " كههمان شرايط طبيعی هستند میتوانند وجود داشته باشند . همه آن " اگر " هادر افعال و اعمال انسان هست بعلاوه اينكه در انسان عقل و شعور و ارادهاخلاقی و قوه انتخاب و ترجيح آفريده شده است . انسان قادر است عملی را كه صد درصد با غريزه طبيعی و حيوانی او موافقاست و هيچ رادع و مانع خارجی وجود ندارد ، به حكم تشخيص و مصلحتانديشی ترك كند ، و قادر است كاری را كه صد در صد مخالف طبيعت اوستو هيچ گونه عامل اجبار كننده خارجی هم وجود ندارد ، به حكم مصلحت انديشیو نيروی خرد ، آن را انجام دهد . انسان مانند حيوان تحت تأثير محركاتنفسانی و رغبتهای درونی واقع میشود ، اما در مقابل آنها دست بسته و مسخرنيست ، از يك نوع حريتی برخوردار است . يعنی اگر همه عواملی كه برایيك حيوان در انجام عمل غريزی فراهم است و الزاما او را وادار به عمل وحركت میكند برای انسان فراهم باشد ، تازه راه فعل و ترك |