خود ، هم علم باری تعالی است و هم معلوم او ، زيرا ذات حق به ذات همهاشياء از ازل تا ابد محيط است و ذات هر چيزی نزد او حاضر است . امكانندارد در تمام سراسر هستی موجودی از او پنهان بماند . او همه جاست و باهمه چيز است : « فاينما تولوا فثم وجه الله ( 1 ) 0 و نحن اقرب اليه من حبل الوريد ( 2 ) 0 هو الاول والاخر والظاهر والباطن و هو بكل شیء عليم »( 3 ) . عليهذا خود جهان با همه خصوصيات و نظامات ، از مراتب علم خداونداست . در اين مرتبه از علم ، علم و معلوم يكی است نه دو تا ، تا در آنانطباق و عدم انطباق علم با معلوم فرض شود و آنگاه گفته شود اگر چنينشود ، علم خداوند علم و اگر چنان شود ، جهل خواهد بود . پاورقی : . 1 بقره / . 115 . 2 ق / . 16 . 3 حديد / . 3 |