علل معنوی نيستيم كه مثلا دعا يا صدقات و همچنين ظلم و ستم و پامال كردنحقوق در چه شرايطی عكس العملهايی ايجاد میكند . شايد توضيح و شرح اينمطلب با توجه به قضايا و مشهودات و تجربياتی كه افراد بشر دارند كتابیپرحجم را تشكيل دهد . مقصود ما فقط تذكر اين نكته بود كه از مثالهايی كهگفته شد اين توهم پيش نيايد كه سلسله علل و معلولات جهان منحصر است بهامور مادی و محسوس . چون قضا آيد . . . در اخبار و رواياتی كه از رسول اكرم ( ص ) يا ائمه اطهار ( ع ) رسيدهاست ، مطلبی به اين مضمون به چشم میخورد : اگر قضا و قدر بيايد ، اسبابو علل مخصوصا عقل و قوه تدبير انسان از كار میافتد . اين مطلب درادبيات فارسی و عربی به همين مضمون منعكس است . در جامع الصغير چندين حديث در اين معنی از رسول اكرم نقل میكند ، ازآن جمله : « ان الله اذا اراد امضاء امر نزع عقول الرجال حتی يمضی امره ، فاذاامضاه رد اليهم عقولهم و وقعت الندامة . » هر گاه خدا بخواهد كاری به انجام رسد خردهای مردم را از آنها جدا میكندتا وقتی كه امر خود را به انجام رساند . همينكه به انجام رساند ، خردهایآنها را به آنها باز میگرداند و در اين وقت است كه پشيمانی صورتمیگيرد . |