« للذين آمنوا انطعم من لو يشاء الله اطعمه »( 1 ) .
هر گاه به آنها گفته شود از روزيهايی كه خداوند به شما داده انفاق كنيد
، می‏گويند : آيا كسانی را سير كنيم كه خدا اگر می‏خواست خودش آنها را
سير می‏كرد ؟ ( خدا آنها را زده وگر نه خودش آنها را سير می‏كرد ) .
يا می‏گويد :
« ظهر الفساد فی البر و البحر بما كسبت ايدی الناس »( 2 ) .
فساد در صحرا و دريا پديد آمده به موجب آثاری كه بشر از كارهای خود به‏
دست آورده است .
سر مطلب چنانكه قبلا اشاره شد اين است كه قضا و قدر و مشيت و اراده و
علم و عنايت حق تعالی علتی است در طول علل طبيعی نه در عرض آنها .
تمام نظام منظم لانهايی علل و اسباب ، متكی و منبعث است از اراده و
مشيت حق و قضا و قدر الهی . تأثير و عليت اين علل و اسباب از نظری عين‏
تأثير و عليت قضا و قدر است .
از اين رو اين تقسيم غلط است كه بگوييم چه چيزی فعل خداست و چه چيز
فعل خدا نيست ، يا آنكه اگر چيزی و فعلی به خدا نسبت داده شد ، بگوييم‏
پس آن چيز فعل مخلوق نيست ، و اگر به مخلوقات نسبت داده شد بگوييم‏
پس آن چيز فعل مخلوق است و فعل خدا نيست . ميان خالق و مخلوق تقسيم‏
كار غلط است ( 3 ) .

پاورقی :
. 1 يس / . 47
. 2 روم / . 41
. 3 رجوع شود به نشريه سه ماهه مكتب تشيع ، شماره 3 ، مقاله " قرآن و
حيات " به قلم نگارنده . [ اين مقاله در جلد اول كتاب مقالات فلسفی‏
نيز درج شده است ] .

103