آنها از عهده يك فرد خارج است و يا لااقل سالها وقت لازم دارد . معهذادر نظر گرفتم مقدمتا مطالب مربوطه را كلاسه و خلاصه كنم و بعضی ازموضوعات را به طور نمونه و آزمايش مورد بحث و گفتگو قرار دهم و سررشتهرا به دست ديگران بدهم ، شايد به اين ترتيب نوعی همفكری و همكاری دريك بحث مهم اجتماعی اسلامی صورت بگيرد و يك سلسله بحثهای منظم و مفيدانجام يابد . اين مطلب جای ترديد نيست كه مسلمين دوران عظمت و افتخار اعجابآوریرا پشت سر گذاشتهاند ، نه از آن جهت كه در برههای از زمان حكمران جهانبودهاند و به قول مرحوم اديب الممالك فراهانی " از پادشاهان باج و ازدريا امواج گرفتهاند " - زيرا جهان حكمرانان و فاتحان بسياری به خودديده است كه چند صباحی به زور خود را بر ديگران تحميل كردهاند و طولینكشيده كه مانند كف روی آب محو و نابود شدهاند بلكه از آن جهت كهنهضت و تحولی در پهنه گيتی به وجود آوردند و تمدنی عظيم و با شكوه بناكردند كه چندين قرن ادامه يافت و مشعلدار بشر بود ، اكنون نيز يكی ازحلقات درخشان تمدن بشر به شمار میرود و تاريخ تمدن به داشتن آن به خودمیبالد . مسلمين چندين قرن در علوم و صنايع و فلسفه و هنر و اخلاق ونظامات عالی اجتماعی بر همه جهانيان تفوق داشتند و ديگران از خرمن فيضآنها توشه میگرفتند . تمدن عظيم و حيرت انگيز جديد اروپايی كه چشمها راخيره و عقلها را حيران كرده است و امروز بر سراسر جهان سيطره دارد ، بهاقرار و اعتراف محققين بیغرض غربی ، بيش از هر چيز ديگر از تمدن باشكوه اسلامی مايه گرفته است . گوستاولوبون میگويد : " بعضيها [ از اروپاييان ] عار دارند كه اقرار كنند كه يك قوم كافر و |