اسلام به تمدن بشری و ديون بسيار سنگين اروپای امروز به تمدن اسلامی واقف‏
[ می‏شويم ] ، معلوم [ می‏گردد ] كه آنچه درباره اسلام صادق است درست ضد
آن چيزی است كه درباره كليسا صادق می‏باشد . كليسا نه تنها تمدنی به وجود
نياورد بلكه تمدنی را كه به او گرويده بود فاسد كرد ، ولی اسلام خود تمدن‏
درخشانی به وجود آورد و به جهان عرضه داشت ، اسلام تنها دينی است كه‏
توانسته خود بنيانگذار يك تمدن همه جانبه بشود . به قول شيخ محمد عبده :
" اروپا از آن روزی كه مذهب خويش را رها كرد جلو رفت و ما از آن‏
روزی كه مذهب خويش را رها كرديم عقب رفتيم " .
تفاوت دو مذهب از همين جا روشن می‏شود . . . رها كردن اروپا مذهب‏
خويش را ، پس از برخورد با جهان اسلام صورت گرفت و اين رها كردن به‏
صورت گرايش به ارزشهای اسلامی انجام شد .

22