نظر حركت قسری قابل دوام نيست هر چند در خلا صورت گيرد و به هيچگونه‏
عائق و مانعی بر نخورد . بديهی است كه اين نظر با قانون جبر در حركت‏
مخالف است . ولی طبق نظر ديگر حركت قسری تنها در زمينه برخورد به‏
مانع‏ها كم‏كم خاصيت خود را از دست می‏دهد ، اما اگر فرض كنيم كه اين‏
حركت در خلا صورت گيرد هرگز باز نمی‏ايستد و اين نظر صددرصد با قانون جبر
در حركت منطبق است .
می‏توان گفت مورد اختلاف نظر قديم و جديد در حركت هائی است كه قدما
آنها را طبعی می‏ناميدند ( نه در حركات باصطلاح قسری ) طبق عقيده‏ء قدما
حركت طبعی می‏تواند با برخورد به موانع كوچك برای هميشه به سير و وضع‏
خود ادامه دهد ، ولی طبق عقيده‏ء علماء جديد هيچ حركتی نيست كه تدريجا به‏
واسطه‏ء برخورد به موانع ( هرچند جزئی باشد ) خاصيت خود را از دست ندهد
(1).

پاورقی :
1 - بطور خلاصه اختلاف نظر علماء قديم و جديد در باب حركت در دو مرحله‏
است :
مرحله‏ء اول اينكه علماء قديم می‏گويند حركت در ادامه‏ء خود به نيرو
احتياج دارد و مادامی كه آن نيرو ادامه پيدا كند حركت ادامه پيدا می‏كند
و الا نه ، ولی علماء جديد می‏گويند ادامه‏ء حركت خاصيت خود جسم است كه‏
به اصطلاح قابل است ، احتياج به فاعل و نيرو در تغيير حركت است كه گاهی‏
" متصل " می‏شود به حدوث حركت و گاهی تغيير اندازه‏ء حركت .
مرحله‏ء دوم اينكه علماء قديم می‏گويند بعضی حركتها ( حركت قسری ) فی حد
ذاته قابل دوام نيست ، ولی علماء جديد می‏گويند خاصيت جسم ادامه‏ء حالتی‏
است كه داشته است مگر اينكه به مانع برخورد كند .
حل اختلاف اول به اين است كه نظر علماء قديم به نيروی داخلی و نظر
علماء جديد به نيروی خارجی است ، عليهذا نتيجه يكی است و تفسير دو تا
است . اما برای حل اختلاف دوم بايد ديد نظر قدما در عدم دوام قسر به‏
چيست ؟ >

52