الهيون علاوه بر استدلالات فلسفی ، از نظر حسی و علوم تجربی نيز نظاممتقن و حكيمانه جهان را يادآور میشوند و میگويند خلقت و آفرينشموجودات حكايت میكند كه طبيعت يك جريان هدف دار را طی میكند ،ساختمان اشياء حكايت میكند كه تدبير و تقدير و توجه به هدف در آن وجوددارد . از نظر الهيون بدون دخالت دادن عليت غائيه شگفتيها و شاهكارهایخلقت قابل توجيه نيست . از سوی ديگر ، ماديين شرور و نقصانات و پارهای بی نظمیها در جريانعالم را يادآور میشوند و به عنوان " مادهء نقض " هدف داری طبيعت رامورد ايراد قرار میدهند . الهيون به اشكالات ماديون جوابهائی داده اندوماديون نيز به نوبهء خود در مقام توجيه بدايع و شاهكارهای خلقت بر آمدهو مدعی شدهاند بدون آنكه لازم باشد شعور و توجه به هدف را در جريان خلقتدخالت دهيم میتوانيم شاهكارها و نظامات بديع خلقت را توجيه كنيم .ماديون مخصوصا در يك قرون اخير با پيروی از فلسفهء نشوء و ارتقاء اصول ونواميسی را ياد آور میشوند كه تنها از اصل عليت فاعلی استنباط میشود ومدعی هستند همين اصول و نواميس كه از جريان لاشعوری طبيعت استنباط میشودكافی است كه خلقت اسرار آميز پاورقی : 1 - ما دربارهء عبث، جداگانه آنجا كه اشعار مربوط به آن را ذكر میكنيمبحث خواهيم نمود . |