4 - علت صوری :
و ما به للشیء فعليته |
صورته فمنه شيئيته |
آن چيزی كه به آن چيز فعليت معلول حاصل میشود ( يعنی او عين فعليتمعلول و مناط تحقق معلول است ) او صورت آن شیء معلول است و شيئيتمعلول هم به اوست شرح : اين بيت ، تعريف صورت و به اعتباری تعريف علت صوری است .صورت و يا علت صوری را با قياس ماده و علت مادی میتوان فهميد .چنانكه گفته شد ماده عبارت است از حامل قوه و استعداد شیء و به تعبيرديگر ماده عبارت است از مناط استعداد يك شیء و باز به عبارت ديگرماده يك شیء عبارت است از وجود بالقوه آن شیء . و اما صورت ، مناطفعلتی آن شیء است ، يعنی عبارت است از وجود بالفعل آن شیء . درمثالهائی كه قبلا گفته شد تخم مرغ حامل استعداد جوجه است ، يعنی وجودبالقوه جوجه است . اما آن وجود خاص جوجه است كه آثار جوجه بودن بر اوبار میگردد بعد از آن است كه شیء واقعا و بالفعل جوجه بشود ، و واقعا همحقيقت جوجه بودن بستگی تام و تمامی به اين حالت بالفعل دارد و اگر فرضا( به فرض محال ) اين فعليت ، بدون سابقه حالت بالقوه حاصل شود حقيقتحاصل است همچنانكه اگر حالت بالقوه حاصل شود ولی منتهی به فعليتبرنگردد آن حقيقت حاصل نيست . از آنچه گفته شد معلوم شد كه : اولا - هميشه ميان گذشته و آينده ارتباط برقرار است ، يعنی آينده ازگذشته گسسته نيست ، پديدههای جهان مجموع امور منفصل و جدا از يكديگر