و راه يابی است . طرز راه يابی اشياء به شكلی است كه نظامات داخلی اشياء با همه تجهيزات حيرت انگيز آنها برای اين كه بتوانند تا اين حد با راه و هدف خود آشنا باشند كافی نيست . بدين معنی كه اشياء و موجودات در عين اينكه از يك سازمان درونی برخوردارند ، نوعی بينش مرموز نيز آنها را هدايت میكند و آنها به مدد اين بينش راه خود را به سوی آينده میشناسند . فی المثل يك گلبول سفيد خون و يا يك حشرهء كوچك چنان با وظيفه و كار خود آشنا است كه گوئی تعليمات قبلی منظمی ديده است . يك ماشين ، هر اندازه دقيق ساخته شده باشد قادر به ابتكار و اختراع و پيدا كردن راههای نو و قادر به منطبق ساختن خود با محيط جديد و قادر به ايجاد اعضاء جديد و تكميل آنها نيست ، ولی در اشياء و بالخصوص در نباتات و حيوانات چنين چيزی هم مشاهده میشود . اين خود نشانه ديگری است بر اينكه قوهء مرموز و نيروی شاعری اشياء را با شكل مرموزی هدايت و رهبری میكند . مساله هدايت و راهيابی اشياء داستان مفصلی دارد كه اين جا مجال شرح و بسط آن نيست . قرآن كريم به اين اصل در آيات مختلفی اشاره میكند ، از جمله آنجا كه میفرمايد : « الذی قدر فهدی »( سورهء اعلی آيه 3 ) ( 1 ) و همچنين آنجا كه از زبان حضرت موسی ( ع ) خطاب به فرعون نقل میكند : « الذی اعطی كل شیء خلقه ثم هدی . »( سورهء طه آيه 50 ) ( 2 ) پاورقی : |